معنا‌شناسی واژة عذاب و ترکیب‌های اضافی آن در قرآن کریم با تاکید بر رابطة هم‌نشینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

10.34785/j022.2022.017

چکیده

معنا‌شناسی شاخه‌ای از دانش زبان‌شناسی است که نقش مهمی در فهم قرآن مجید دارد؛ زیرا از طریق بررسی واژگان در سیاق آیات می‌توان به معنای دقیقی از واژه دست یافت. مفهوم «عذاب» از مفاهیم پر‌بسامد در قرآن کریم است که به تنهایی نتیجه طبیعی عمل فرد است و دلالت بر شدت ندارد؛ امّا هم‌نشینی آن در ترکیب‌های اضافی با کلماتی چون: «حریق»، «سعیر»، «حمیم» و غیره حالت و شدت آن را بیان می‌کند. نگارندگان برآنند تا به این سؤال مهم پاسخ دهند که ترکیب‌های اضافی واژه‌ی عذاب بر اساس رابطه‌ی هم‌نشینی چه تأثیری در معنا و تفسیر این واژه دارند؟ ساختار آیات «عذاب» در ترکیب‌های اضافی، نشان‌دهندۀ تأثیر این مفاهیم بر واژه‌ی عذاب و حد و مرز این واژه همراه مضاف الیه‌های گوناگون آن است؛ به عنوان مثال عذاب حمیم نشان‌دهنده‌ی عذاب با آبى جوشان در منتها درجه حرارت است. عذاب سعیر نشان‌دهنده‌ی عذاب با آتشی است که زبانه کشیده و سوزنده است به همین جهت آتش در عود را به دلیل نداشتن این شرایط سعیر نمی‌گویند. اکثر آیات عذاب در ترکیب‌های اضافی آن اُخروی و فقط در چهار آیه دنیوی است و در بیشتر آیات شدت عذاب آخرت با کلمات أکبر، أبقی، أشد، أشقّ و أخزی نشان داده شده که نشان می‌دهد این عذاب بزرگ‌تر و سخت‌تر از عذاب دنیایی است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی روابط واژه‌ی «عذاب» را با دیگر مفاهیم هم‌نشین آن درترکیب‌های اضافی مورد تحلیل قرار می‌دهد تا تأثیر این ترکیب‌ها بر واژه‌ی عذاب و حد و مرز این واژه در آنها مشخص شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

کلمة "عذاب" وترکیباته الإضافیة فی القرآن الکریم مع التأکید على علاقة المصاحبة

نویسندگان [العربیة]

  • حسین مهتدی 1
  • نوش آفرین مرسلی 2
1 الأستاذ المشارک بقسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، جامعة خلیج فارس، بوشهر
2 ماجستیرة اللغة العربیة وآدابها، جامعة خلیج فارس، بوشهر ، إیران
چکیده [العربیة]

علم الدلالة فرع من فروع علم اللغة ویلعب دورًا مهمًا فی فهم القرآن الکریم. لأنه من خلال فحص الکلمات فی سیاق الآیات ، یمکن تحقیق المعنى الدقیق للکلمة . یعتبر مفهوم "العذاب" من أکثر المفاهیم شیوعًا فی القرآن الکریم ، وهو نتیجة طبیعیة لأفعال المرء وحدها ولا تنطوی على شدة. لکن مرافقته فی ترکیبات إضافیة مع کلمات مثل: «حریق»، «سعیر»، «حمیم» إلخ ، یعبر عن حالتها وشدتها. إن سیاق آیات "العذاب" فی ترکیبات إضافیة یبین تأثیر هذه المفاهیم على کلمة عذاب وحدود هذه الکلمة مصحوبة بإضافاتها المختلفة ، على سبیل المثال ، عذاب الحمیم یشیر إلی غلیان الماء فی أقصى درجات الحرارة ؛ وعذاب السعیر یدل على عذاب نار مشتعلة وتحترق ، فلا تسمى نار البخور بسعیر لعدم توافر هذه الشروط. غالبة آیات العذاب فی ترکیباتها الإضافیة یتعلق بالآخرة وفی أربع آیات تتعلق بالعذاب الدنیویة ، وفی معظم الآیات جیئت شدة عذاب الآخرة مع کلمات أکبر ، أبقی، أشد ، أشق وأخزی ، ویدلّ هذا علی أن العذاب الأخروی أعظم وأشد من العذاب الدنیوی. یستخدم هذا البحث المنهج الوصفی التحلیلی لتحلیل العلاقة بین کلمة "عذاب" والمفاهیم الأخرى المصاحبة لها فی ترکیبات إضافیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القرآن الکریم
  • علم الدلالة
  • علاقة المصاحبة
  • العذاب
  • التفسیر