البلاغة الموسیقیة للقرآن الکریم و أثرها فی الإبداعات الأدبیة (الدراسة الحالة: شعر سعدی العربی)

نوع المستند : Original Article

المؤلفون

عضو کلیة اللغة الفارسیة وآدابها، جامعة کردستان، سنندج، إیران

المستخلص

من الجوانب البلاغیة للقرآن الکریم، المکونات الصوتیة والموسیقیة الخاصة فی شکل لغة القرآن التی خلقت بلاغة موسیقیة خاصة فی نسیج کلام القرآن بمیزاتها الفریدة التی ترتبط ارتباطاً وثیقاً لیس فقط بالنواحی الصوتیة، بل أیضاً بإنتاج ونقل المعنى فی آیات القرآن الکریم، وقد منحت شکلاً خاصاً للغة القرآن بحیث لا یمکن إدراجه فی مجموعة الکلام المنظوم، ولا تعتبر من مکونات النثر الشائعة. لقد کانت الجوانب الموسیقیة فی نسیج کلام القرآن، منذ زمن طویل محط اهتمام الخطباء کنموذج بلاغی. ومن بینها، فی القصائد العربیة للسعدی، یمکن ملاحظة مظهر هام من مظاهر التأثیر البلاغی لموسیقى نسیج کلام القرآن. لم یحظ تأثیر البلاغة الموسیقیة للقرآن على إبداعات سعدی الأدبیة باهتمام کبیر فی الدراسات التی حول معرفة سعدی. فی هذه الدراسة، من أجل توضیح التأثیر الموسیقی للقرآن الکریم علی شعر سعدی، نقوم بدراسة الجوانب المختلفة لتأثیر الأوزان و العناصر الموسیقیة لآیات القرآن الکریم علی شعر سعدی العربی. وتظهر نتائج المقال تنوع طرق السعدی فی استخدام جوانب مختلفة من البلاغة الموسیقیة للکلمات القرآنیة فی أشعاره، حیث استخدم القدرات الموسیقیة للکلمات القرآنیة فی مواضع مختلفة من الموسیقى الداخلیة والجانبیة والخارجیة لأشعاره. وهذه الأسالیب، إضافة إلى کشفها لرؤى السعدی فی الطبقات الدقیقة للبلاغة الموسیقیة للغة القرآنیة، تظهر عبقریته اللافتة فی الاستخدام الفنی لبلاغة القرآن الموسیقیة فی المستویات الموسیقیة المختلفة لأشعاره، دون بعد أن سلکت طریق التصنع و التکلف فی هذا العمل.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


قرآن کریم.
ابراهیم، أمل. (2000). ‌الأثر العربی فی أدب سعدی الشیرازی (الطبعة الثانیة). القاهرة: الدار الثقافیة للنشر.
اخوان ثالث، مهدی. (1394ش). ‌تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم (الطبعة الثانیة عشرة). تهران: زمستان.
اکرمی، میرجلیل. (1373ش). پرتوی از دقایق بلاغی قرآن کریم در آثار سعدی. ‌مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، (150)، 1-28.
انوار، امیرمحمود. (1380ش). ‌سیر شعر و ادب از دوران قبل از اسلام عرب تا پایان دورة عباسی و مقایسه افکار سعدی و متنبی. تهران: انوار دانش.
بدیع یعقوب، امیل. (1991). ‌المعجم المفصل فی علم العروض والقافیة وفنون الشعر. بیروت: دار الکتب العلمیة.
براون، ادوارد گرانویل. (1368ش). ‌تاریخ ادبیات ایران (از سنایی تا سعدی) (الطبعة الرابعة). تهران: مروارید.
بهار، محمدتقی. (1370ش). ‌سبک‌شناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی) (الطبعة السادسة). تهران: امیرکبیر.
ترکاشوند، فرشید. (1397ش). عیار صفت سهل ممتنع در شعر سعدی و متنبی. ‌پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، 6(3)، 45-63.
توفیقی، حسن، علوی مقدم، مهیار، و توفیقی، محمد. (1395ش). بررسی تطبیقی «اسلوب معادله» در شعر سعدی و متنبی. ‌پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، 4(1)، 69-100.
الجر، خلیل. (1973). ‌المعجم العربی الحدیث لاروس. باریس: مکتبة لاروس.
جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان. (1995). ‌دلائل الإعجاز (تحقیق حمد التنجی). بیروت: دار الکتاب العربی.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1369ش). ‌دیوان (به کوشش محمد قزوینی و قاسم غنی). تهران: زوار.
خرقانی، حسن. (1396ش). عوامل پدیدآورندهٔ ضرب‌آهنگ در قرآن. ‌پژوهش‌های قرآنی، 22(84)، 4-27.
خطیب تبریزی، یحیى بن علی. (1368ش). ‌کتاب الکافی فی العروض والقوافی. مهاباد: سیدیان.
الرافعی، مصطفى صادق. (2017). ‌إعجاز القرآن والبلاغة النبویة. القاهرة: هنداوی.
رمّانی، علی بن عیسى. (1976). ‌ثلاث رسائل فی إعجاز القرآن (جلد 1، تحقیق محمد خلف الله و محمد زغلول سلام). القاهرة: دار المعارف.
سبزیان‌پور، وحید، و رضایی، صدیقه. (1392ش). نگاهی تازه به داستان قدیمی سعدی و متنبی. ‌پژوهشنامه نقد ادب عربی، 3(64)، 133-162.
سعدی، مصلح بن عبدالله. (1372ش). ‌کلیات سعدی (تصحیح محمدعلی فروغی). تهران: امیرکبیر.
سهروردی، أبو حفص عمر بن عبدالله. (2003). ‌عوارف المعارف (تحقیق محمد یاسر القضمانی و بلال محمد حاتم السقا). دمشق: دار التقوى.
شاملی، نصرالله، حیدری، محمود، سلیمان‌زاده نجفی، سید رضا، و قائمی اصل، حسین. (1392ش). چگونگی حضور آیات قرآنی در اشعار عربی سعدی شیرازی. ‌سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، (20)، 243-261.
صابونی، محمد علی. (1380ش). ‌التبیان فی علوم القرآن. تهران: نشر احسان.
صفا، ذبیح الله. (1369ش). ‌تاریخ ادبیات در ایران (الطبعة السابعة). تهران: فردوس.
عاطف الزین، سمیح. (1980). ‌الأعراب فی القرآن الکریم. بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
عسکری، صادق. (1387ش). ‌الحکمة بین المتنبی وسعدی: دراسة مقارنة. سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان.
مجد، امید، و آیین، الهه. (1391ش). شگردهای استفادة سعدی از آیات قرآن. ‌سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 5(15)، 67-78.
محفوظ، حسینعلی. (1377ش). ‌متنبی و سعدی و مآخذ مضامین سعدی در ادبیات عربی. تهران: روزنه.
معرفت، محمدهادی. (1381ش). ‌علوم قرآنی (الطبعة الرابعة). قم: تمهید قم.
معروف، نایف، و الأسعد، عمر. (1987). ‌علم العروض التطبیقی. بیروت: دار النفائس.
منوچهریان، علیرضا. (1392ش). متنبی و شاعران پارسی. ‌متن‌پژوهی ادبی، (55)، 43-64.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1363ش). ‌کلیات شمس (تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، الطبعة الرابعة). تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1394ش). ‌مثنوی معنوی (الطبعة العاشرة، به اهتمام توفیق سبحانی). تهران: روزنه.
النحوی، ابن بسّام. (1970). ‌سرقات المتنبی ومشکل معانیه (تحقیق محمد الطاهر بن عاشور). تونس: دار التونسیة للنشر.
ولی‌زاده خیرآبادی، فرزانه، و مهرکی، ایرج. (1398ش). بررسی تطبیقی روابط بینامتنی قرآن کریم و سروده‌های عربی خاقانی و سعدی. ‌مطالعات ادبیات تطبیقی، 13(51)، 283-307.
یلمه‌ها، احمدرضا، و رجبی، مسلم. (1394ش). بینامتنیت آیات و روایات در گلستان سعدی. ‌پژوهش‌های ادبی-قرآنی، 3(4)، 83-97.