واژه‌های قرآنی در اندیشه محمد أبوالقاسم حاج حمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کلیة العلوم الإسلامیة، جامعة باتنة-1 الحاج لخضر، الجزائر

چکیده

هدف این مقاله، برجسته کردن دیدگاه محمد "أبو القاسم" حاج حمد، مفکر و فیلسوف سودانی (1942-2004م)، درباره واژه‌های قرآن است که او آن‌ها را با زبان ریاضی دقیق مقایسه می‌کند. برای وی، هیچ دو واژه‌ای در قرآن وجود ندارد که مشابه یا مترادف باشند، زیرا به نظر او معنای هر واژه به سطح علمی دقیق می‌رسد و یک مفهوم دلالی یکتا را بیان می‌کند که با تغییر مکان و تغییر متن به هیچ وجه تغییر نمی‌کند. به همین دلیل، در آغاز به بررسی مقدمه‌ای مفهومی پرداختیم که واژگان اصلی این مقاله را مشخص می‌کند. سپس شباهت‌ها و تفاوت‌های بین زبان عربی و زبان قرآن را مورد بررسی قرار دادیم، زیرا او این دو را از یکدیگر متمایز می‌کند و زبان قرآن را به عنوان یک زبان ایده‌آل و نیکوترین زبان معتبر می‌داند. سپس به بازگشت معرفتی زبان و ساختار زبانی قرآن پرداختیم، زیرا تصور معرفتی عربی و استفاده از زبان تفاوت‌هایی با تصور معرفتی الهی و استفاده از زبان دارد. بنابراین معانی کلمات بین استفاده عربی و الهی متفاوت است و همچنین ساختار و سازه زبانی قرآن نسبت به ساختار زبانی عربی شعری یا نثری متفاوت است. در پایان به بررسی برخی از مفهوم‌های قرآنی به تفصیل پرداختیم. در نهایت به نتیجه‌گیری‌هایی رسیدیم که مهمترین آنها آن است که زبان قرآن زبانی ایده‌آل است که جنبه روش و ماورایی زبان عربی را وارد کرده و آن را به اوج تمامیت‌اش در تمدن سوق داده است، و مفهوم قرآنی بازدهی و تصوری معرفتی توحیدی دارد که از تصور عربی خود متمایز است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

المفردة القرآنیة عند محمد "أبو القاسم" حاج حمد

نویسنده [العربیة]

  • زینب عبد العزیز
کلیة العلوم الإسلامیة، جامعة باتنة-1 الحاج لخضر، الجزائر
چکیده [العربیة]

یهدف هذا المقال إلى إبراز رؤیة المفکر والفیلسوف السودانی الراحل محمد "أبو" القاسم حاج حمد (1942-2004م) للمفردة القرآنیة والتی یماثلها باللغة الریاضیة الرصینة؛ فهی عنده لا تشابه ولا ترادف أی مفردة قرآنیة أخرى لأنها ترتقی لمصاف المصطلح العلمی الدقیق حیث تحمل معنى دلالیا واحدا لا یتعدّد ولا یختلف باختلاف الموضع وتبدّل السیاق. ولهذا فقد تناولنا فی البدایة مدخلا مفاهیمیا یحدّد المصطلحات الأساسیة فی هذا المقال، ثم أوجه الشبه والاختلاف بین اللغة العربیة واللغة القرآنیة عنده لأنه یفرّق بینهما ویعتبر اللغة القرآنیة لغة مثالیة متعالیة، وبعدها تعرضنا للعائد المعرفی للغة والبنائیة اللغویة القرآنیة؛ حیث یختلف التصور المعرفی العربی واستخدامه للغة عن التصور المعرفی الإلهی واستعماله للغة، وبالتالی تختلف معانی المفردات بین الاستخدام العربی والإلهی وکذا تختلف الترکیبة والبنائیة اللغویة القرآنیة عن الترکیبة اللغویة العربیة الشعریة أو النثریة. وأخیرا تطرقنا لبعض معانی المصطلحات القرآنیة عنده. وخلصنا فی النهایة إلى جملة من النتائج أهمها أن اللغة القرآنیة لغة مثالیة فقد أدخلت البعد المنهجی والغیبی للغة العربیة ودفعت بها إلى أوج کمالها الحضاری، والمفردة القرآنیة ذات عائد وتصور معرفی قرآنی کونی توحیدی غیبی مختلف عن التصور العربی الذاتی والمقیّد للحالة الذهنیة والثقافیة والبیئة الصحراویة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القرآن
  • الکون
  • المصطلح القرآنی
  • اللغة القرآنیة
  • اللغة العربیة
  • محمد أبو القاسم حاج حمد
بوحناش، نورة. (2013). نحو قراءة حداثیة للقرآن تاریخیة النص وآفاق الانفتاح على سطوح النص عند أرکون. قضایا إسلامیة معاصرة، 17(53).
بوکرن، مصطفى. (14/05/2014). معجم المصطلحات القرآنیة المعرّفة فی مؤلفات محمد أبو القاسم حاج حمد. https://www.mominoun.com
الجوهری، إسماعیل. (1987). الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
حاج حمد، محمد أبو القاسم. (2003). منهجیة القرآن المعرفیة أسلمة فلسفة العلوم الطبیعیة والإنسانیة. بیروت: دار الهادی للطباعة والنشر والتوزیع.
حاج حمد، محمد أبو القاسم. (2004). جدلیة الغیب والإنسان والطبیعة العالمیة الإسلامیة الثانیة. بیروت: دار الهادی للطباعة والنشر والتوزیع.
الحاج، عبد الرحمن. (2005). رسالة لصاحب العالمیة الثانیة بعد رحیله. http://almultaka.org/site.php?id=426&idC=7&idSC
عبد العزیز، زینب. (2021). ثنائیة الفکر والواقع عند المفکر محمد "أبو" القاسم حاج حمد. وقائع المؤتمر الدولی الأول: التنوع المعرفی ودوره فی تمکین الرقی المجتمعی. بغداد: دار الکتب والوثائق الوطنیة ببغداد.
عمر، أحمد مختار. (2008). معجم اللغة العربیة المعاصرة. القاهرة: عالم الکتب.
ابن فارس، أحمد. (1979). معجم مقاییس اللغة. بیروت: دار الفکر.
الکفوی، أبو البقاء. (1998). الکلیات معجم فی المصطلحات والفروق اللغویة. بیروت: مؤسسة الرسالة.
محمد الشریف، الطاهر. (2019). التکامل الابستیمولوجی فی الممارسة المعرفیة التوحیدیة. رسالة دکتوراه غیر منشورة، جامعة باتنة 1، الجزائر.
ابن منظور، جمال الدین. (1993). لسان العرب. بیروت: دار صادر.