ترکیب‌های نحوی قاعده گریز در قرآن کریم و دلالت‌های آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة التربیة، جامعة طرابلس، لیبیا

10.34785/j022.2022.012

چکیده

هدف از کتابت این پژوهش، پرداختن به عباراتی است که ظاهرا بر خلاف نمط و شیوه نحویان به کار برده شده‌اند و قواعد نحوی مورد پذیرش، در آن نادیده گرفته شده است تا از این رهگذر، به تحلیل عبارات فوق پرداخته شده و دلالت‌های آن از منظر معنی شناسی مورد بررسی قرار گیرد و هنجار گریزی آن‌ها برجسته شود. در این تحقیق، با شیوه توصیفی-تحلیلی و با رویکرد نظریات زبانشناسی نوین، به ویژه رویکرد نقشگرا و نگاه عملگرایانه به زبان، با تکیه بر دانش نحو و با بهره بردن از نظرات مفسرین، این نتیجه به دست آمد که علم نحو در شناخت ساختار ترکیبی کلام مؤثر است کما این که تفسیر رویکردی غایت محور و ارتباطی را دنبال می‌کند و با ترکیب آن دو می‌توان دلالت‌ها و اسرار نهفته کلام الهی را در قرآن جست‌وجو کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

التراکیب العدولیة ومقاصدها الدلالیة فی القرآن الکریم

نویسنده [العربیة]

  • مبروکة البوعیشی
قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة التربیة، جامعة طرابلس، لیبیا
چکیده [العربیة]

یحاول هذا البحث معالجة التراکیب النحویة فی العربیة التی اعتنى البحث النحوی بتحدید المنازل التی تتنزل فیها، ولذلک سلّط الضوء على تلک التراکیب اللغویة التی عدلت عن النمطیة فی التعبیر من وجهة نظر تداولیة؛ بغیة الوصول إلى دراسة نحویة تعنى بالترکیب والتحلیل ودلالات الجمل من خلال مقاماتها. وقد انتفع البحث بالأنظار اللسانیة الحدیثة، وبخاصة الاتجاه الوظیفی منها ونظرته التداولیة إلى اللغة، واستکنه أنظار النحاة، وتوقف عند أعمال المفسرین فانتهى إلى أن مباحث النحو یتحقق بها فهم البنیة الترکیبیة ودلالتها، وأعمال المفسرین یتحدد بها أهداف التعبیر والتواصل، وبهما یوقف على دلالة التراکیب وأسرارها، مع اتخاذه من المنهج الوصفی إلى ذلک سبیلا.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تراکیب
  • عدول
  • دلالة
  • تداول
القرآن الکریم بروایة قالون.
ابن جنی، أبو الفتح عثمان. (1957م). الخصائص. (تحقیق: محمد النجار). مصر: المکتبة العلمیة.
ابن جنی، أبو الفتح عثمان. (1994م). المحتسب. (تحقیق: علی النجدی وآخرون). مصر: مطابع الأهرام.
ابن عاشور، محمد الطاهر. (1984م). التحریر والتنویر. تونس: الدار التونسیة للنشر.
ابن فارس، أبو الحسین أحمد. (2005م). الصاحبی (ط.1). (تحقیق: أحمد صقر). مصر: مؤسسة المختار.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (د.ت). لسان العرب. مصر: دار المعارف.
ابن یعیش، یعیش بن علی. (د.ت). شرح المفصل. مصر: إدارة الطباعة المنیریة.
أبو عبیدة، معمر بن المثنى. (د.ت). مجاز القرآن. (تعلیق: محمد سزکین). مصر: مکتبة الخانجی.
الأنباری، أبو البرکات عبد الرحمن. (1987م). الإنصاف فی مسائل الخلاف. بیروت: المکتبة العصریة.
الأندلسی، محمد بن یوسف. (2001م). تفسیر البحر المحیط. (تحقیق: عادل عبد الموجود، علی معوض). لبنان: دار الکتب العلمیة.
الأنصاری، ابن هشام. (1991م). مغنی اللبیب (ط.1). (تحقیق: حنا الفاخوری). لبنان: دار الجیل.
الجرجانی، عبد القاهر بن عبد الرحمن. (د.ت). دلائل الإعجاز. (تعلیق: محمود شاکر). مصر: مکتبة الخانجی.
الجرجانی، علی بن محمد. (1985م). کتاب التعریفات. لبنان: مکتبة لبنان.
حسان، تمام. (د.ت). اللغة العربیة معناها ومبناها. المغرب: دار الثقافة.
الدایة، فایز. (1996م). علم الدلالة العربی (ط.2). سوریا: دار الفکر.
الزرکشی، محمد بن عبد الله. (2006م). البرهان فی علوم القرآن. (تحقیق: أبی الفضل الدمیاطی). مصر: دار الحدیث.
زکریا، میشال. (1986م). الألسنیة التولیدیة والتحویلیة وقواعد اللغة العربیة (ط.2). لبنان: المؤسسة الجامعیة.
الزمخشری، محمود بن عمر. (1995م). تفسیر الکشاف. (تصحیح: محمد شاهین). لبنان: دار الکتب العلمیة.
الزمخشری، محمود بن عمر. (د.ت). المفصل. لبنان: دار الجیل.
السعران، محمود. (د.ت). علم اللغة. لبنان: دار النهضة العربیة.
سیبویه، أبو بشر عمرو. (1988م). الکتاب. (تحقیق: عبد السلام هارون). مصر: مکتبة الخانجی.
السیوطی، عبد الرحمن جلال الدین. (2004م). معجم مقالید العلوم. (تحقیق: محمد عبادة). مصر: مکتبة الآداب.
عبد اللطیف، محمد حماسة. (2000م). النحو والدلالة (ط.1). مصر: دار الشروق.
العلوی، یحیى بن حمزة. (2002م). الطراز. (تحقیق: عبد الحمید هنداوی). لبنان: المکتبة العصریة.
الفراهیدی، الخلیل بن أحمد. (د.ت). کتاب العین. (تحقیق: مهدی المخزومی، إبراهیم السامرائی).
الفیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (2005م). القاموس المحیط. (إشراف: محمد العرقسوسی). لبنان: مؤسسة الرسالة.
الفیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (د.ت). بصائر ذوی التمییز. (تحقیق: محمد النجار). لبنان: المکتبة العلمیة.
کلارک، سیمون. (2015م). أسس البنیویة (ط.1). (ترجمة: سعید العلیمی). مصر: دار بدائل.
المبرد، محمد بن یزید. (1994م). المقتضب. (تحقیق: محمد عضیمة). مصر.
المتوکل، أحمد. (2001م). قضایا اللغة العربیة فی اللسانیات الوظیفیة. المغرب: دار الأمان.
المخزومی، مهدی. (1986م). فی النحو العربی (ط.2). لبنان: دار الرائد العربی.
مزید، بهاء الدین محمد. (2010م). تبسیط التداولیة (ط.1). مصر.
المسدّی، عبد السلام. (د.ت). الأسلوبیة والأسلوب (ط.3). لیبیا: الدار العربیة للکتاب.