تأثیر ابو علی فارسی بر نظریة «نظم» جرجانی از جنبه‌های نحوی، لغوی و بافت کلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

10.34785/j022.2022.013

چکیده

در ظهور نظریه نظم عبد القاهر جرجانی، دانشمندان و نحویان زیادی مثل: سیبویه، جاحظ، مبرد، ابو هلال عسکری و غیره تأثیرگذار بوده­اند. عبد القاهر نحو را از طریق کتاب­های ابو علی فارسی آموخت. این موضوع فرضیه تأثیر ابو علی را بیشتر از هر دانشمند دیگری در ظهور این نظریه مطرح می­کند. دلایلی وجود دارد که نشان می­دهد ابو علی فارسی بر جرجانی تأثیر گذاشته و آراء او نقش مستقیمی در تکامل نظریة نظم داشته است. در مقاله حاضر تلاش می­شود با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی تأثیر ابو علی فارسی بر جرجانی و جایگاه او در نظریة نظم از جنبه­های مختلف به ویژه نحوی، لغوی و سیاقی بررسی و تبیین شود. نتایج پژوهش نشان می­دهد ابو علی فارسی تأثیر غیر قابل انکاری بر عبد القاهر گذاشته و جایگاه والایی در ظهور و پختگی نظریة نظم جرجانی دارد. نظم در دیدگاه ابو علی عبارت است از تألیف کلام و الحاق الفاظ به یکدیگر بر اساس روشی مخصوص و با نظم و ترتیبی که به قصد متکلم و هدف او منتهی شود. ابو علی نحو را از معانی وضعی و قاموسی خارج و به صورت کاربردی و در قالب بافت کلام به­کار برد و جرجانی نیز ادامه­دهنده و تکمیل­کننده همین راه بود و آن را در قالب نظریة نظم نشان داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

أثر أبی علی الفارسی فی نظریة النظم للجرجانی نحویاً ولغویاً وسیاقیاً

نویسندگان [العربیة]

  • سجّاد عربی 1
  • سید حیدر فرع الشیرازی 2
1 طالب الدکتوراه فی فرع اللغة العربیة وآدابها، جامعة خلیج فارس، بوشهر، إیران
2 الأستاذ المشارک بقسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة خلیج فارس، بوشهر، إیران
چکیده [العربیة]

النظم هو إنشاء أفضل علاقة نحویة بین الکلمات المستخدمة لنقل الغرض أو المعنى. فقد کان للعدید من النحویین مثل "سیبویه" و"جاحظ" و"مبرد" وغیرهم تأثیر کبیر فی ظهور النظریة على ید الجرجانی، ولکن لأنّ عبدالقاهر تعلّم النحو من خلال کتب أبی علی ، فإن هذا الأمر یطرح فرضیة تأثیر الفارسی فی ظهور نظریة النظم أکثر من غیره من النحویین. هناک أسباب علمیة دقیقة تدل على أن هناک تأثیر کبیر لأبی علی فی الجرجانی کما أن هذه الأسباب تشیر إلى دور مباشر له فی نضج نظریة النظم. نسعى من خلال الورقة إلى تبیین تأثیر أبی علی الفارسی على الجرجانی وموقعه من هذه النظریة وفق المنهج الوصفی التحلیلی، حیث أظهرت النتائج التأثیر الکبیر لأبی علی الفارسی فی جوهر نظریة النظم ونضجها من مختلف الجوانب، فوضع أبو علی الفارسی الحجر الأساس لنظریة النظم من خلال آرائه النحویة الدقیقة والمستمدة من المنطق والفلسفة. النظم عند أبی علی الفارسی یعنی تکوین الکلام وربط االمفردات ببعضها البعض فی إطار أسلوب محدد وبحیث ینتهی إلى قصد المتکلم . أخرج أبوعلی الفارسی النحو من المعانی الوضعیة والمعجمیة واستخدمه فی إطار التراکیب ونسیج الکلام فأنجز عبدالقادر المسیر وأکمله حتى أظهر نفسه فی شکل نظریة النظم. کما یمکن تفسیر هذا التأثیر من جانب البنیة النحویة والبنیة المعجمیة وسیاق الکلام فی مختلف المجلات.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القرآن الکریم
  • نظریة النظم
  • عبدالقاهر الجرجانی
  • أبوعلی الفارسی
  • النحو