استراتژی تبادلی و عملگرا در داستان سرایی قرآنی؛ نمونه موردی سوره یوسف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة محمد لمین دباغین، سطیف2، الجزائر

10.34785/j022.2022.011

چکیده

گفتمان قرآنی پیامی است که در درون خود هدفی گفتمانی دارد که فرستنده آن را برای هدف راهبردی ارتباط به مخاطب هدایت می کند. قرآن کریم پیامی از جانب خداوند متعال است که بر رسولش محمد(ص) نازل کرده است تا آن را به امت خود برساند؛ از جمله آن چه در قرآن آمده است، داستان انبیا و رسولان و آنچه امت هایشان در معرض آن قرار گرفتند، تا سبب پند پذیری و عبرت آموزی باشد. این امر مستلزم یک راهبرد ارتباطی گفتمانی مبتنی بر زمینه و دو طرف فرآیند ارتباطی (گوینده/گیرنده) است و بنابراین متن قرآن کاملا یک متن عملگرا است، زیرا رویگرد عملگرا به زبان، عبارت است از بررسی کلام در حین ارائه به گیرنده؛ یعنی مطالعه زبان زمانی که در مقامات متفاوت به عنوان یک سخنرانی از مخاطب به گیرنده با عبارتی خاص در مکانی خاص برای رسیدن به هدف ارتباطی استفاده می شود. این پژوهش با هدف تبیین بعد ارتباطی و عملگرا در داستان ها و گفتمان قرآنی به بررسی داستان یوسف پیامبر می‌پردازد و بر دو نکته تمرکز دارد: گفتمان در خلال بافتی که در آن به کار رفته است و تعیین نقش فرستنده و مخاطب در فرآیند ارتباطی، با تکیه بر مکانیزم عملگرایانه در کلام از قبیل: حِجاج، افعال کلامی، گفت‌وگو و سایر موارد موجود در داستان های قرآنی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

الاستراتیجیة التواصلیة والتداولیة فی القصص القرآنی؛ سورة یوسف أنموذجا

نویسنده [العربیة]

  • خدیجة مرات
قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة محمد لمین دباغین، سطیف2، الجزائر
چکیده [العربیة]

یعدّ الخطاب القرآنی رسالة تحمل فی داخلها غایة خطابیة یوجهها المرسل إلى المرسل إلیه لهدف استراتیجی هو التواصل، فالقرآن الکریم رسالة من الله تعالى أنزلها على رسوله محمد (ص) لیبلّغها إلى أمتّه؛ ومن بین ما جاء فی تلک الرسالة قصص الأنبیاء والمرسلین وما تعرضوا له من قِبَل أممهم، والحجج التی أیّدهم الله بها؛ وذلک لأخذ العبرة والموعظة من الأمم السابقة، هذا ما یستدعی استراتیجیة خطابیة تواصلیة قائمة على السیاق وطرفی العملیة التواصلیة (المتکلم/المتلقی)، وبذلک یکون النص القرآنی نصا تداولیا بامتیاز، ذلک لأنّ التداولیة هی دراسة المنجز اللغوی أثناء الاستعمال؛ أی دراسة اللغة عند استعمالها فی الطبقات المقامیة المختلفة باعتبارها کلاما موجها من المخاطِب إلى المتلقی بلفظ محدد فی مقام محدد لتحقیق غرض تواصلی. تهدف هذه الدراسة إلى تبیان البعد التواصلی والتداولی فی القصص القرآنی، باستخدام المقاربة التداولیة للخطاب القرآنی، والتی ترکّز اهتمامها على أمرین هما: الخطاب ضمن السیاق الذی ورد فیه، والدور التواصلی الذی یؤدیه کلّ من المرسِل والمرسَل إلیه أثناء العملیة التواصلیة، وذلک من خلال رصد آلیات المقاربة التداولیة "کالحجاج والاستلزام الحواری والأفعال الکلامیة والحوار" وغیرها الموجودة فی القصص القرآنیة، بحیث تسلّط هذه الورقة البحثیة الضوء على قصة یوسف، وذلک من خلال السیاق الذی یقوم أساسا على الغرض والمقصود الذی یرید المخاطِب إیصاله، إضافة إلى انسجام واتساق الکلام وجریانه على أسلوب واحد، کما یهتم بالظروف المحیطة بالعملیة التواصلیة وأحوال المخاطبین فیها؛ نجد هذه العناصر مجتمعة فی القصص القرآنی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التداولیة
  • الأفعال الکلامیة
  • الحجاج
  • الحوار
  • استراتیجیة الخطاب
  • القصص القرآنی