جنبه‌های هدایتی آیات "سکینه" در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کلیة الآداب جامعة دمنهور

چکیده

هدایت‌ها در آیات قرآن کریم یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دانش معاصر و علوم قرآنی است که امت در همه جنبه‌های زندگی، سطوح فکری و تعاملات اجتماعی به آن نیاز دارد. هدایت‌های قرآنی علم گسترده‌ای هستند که به هر نیکویی هدایت می‌کنند و از هر بدی می‌رهانند، همان‌طور که در دائرة المعارف جهانی هدایت‌های قرآنی آمده است. این پروژه علمی بزرگ که توسط دانشگاه ام‌القری معرفی شده، نشان می‌دهد که هدایت‌های قرآنی نیازمند تحقیقات بسیاری هستند و به طرق مختلفی از جمله استفاده از معانی واژگان، مطالعه تفاوت‌های قرائت، بهره‌گیری از اعراب و بررسی نشانه‌های رسم قرآن، می‌توان به آن‌ها دست‌یافت. این تحقیق و تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که بین فکر زبانی و متن قرآن و اعجاز آن که حصر ناپذیر است و هدایت‌های غیرشماری وجود دارد، ارتباط‌های بی‌نهایتی وجود دارد. بر اساس این، تحقیق به چند نتیجه رسیده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: استنباط هدایت‌های قرآن کلی و آیات سکینه به طور خاص، امکان تولید ساختارهای زبانی جدید را ممکن می‌سازد که این امر باعث غنای زبانی می‌شود. سکینه یکی از سپاهیان خداوند متعال و قدرت‌های اوست که فراتر از قدرت انسان‌هاست و آن یک چیز محسوس نیست، بلکه آن چیزی است که قلب در آن آرامش و ثبات در مواقع آشوب و تنش و سختی پیدا می‌کند، یا نوری است که خوف‌زده به آن پناه می‌برد و انس با آن می‌کند و ایمان افزایش می‌یابد و یقین تثبیت می‌شود. چون آیات سکینه را خداوند متعال بر پیامبر خود و مؤمنان در مقابل تنگناها، آشوب‌ها، ترس‌ها و تحولات ناحق استقرار داده است، مانعی از برکت برای خواندن و تلاوت آن در این مواقع ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

هدایات آیات السکینة فی القرآن الکریم

نویسنده [العربیة]

  • رمضان خیری إسماعیل حموده حموده
کلیة الآداب، جامعة دمنهور
چکیده [العربیة]

تمثِّلُ الهدایات فی آیات القرآن الکریم إحدى أهم الإنجازات المعرفیة المعاصرة، والعلوم القرآنیة التی تحتاجها الأمة فی کل حیاتها، ومستویاتها الفکریة، وتعاملاتها المجتمعیة، وإنَّ الهدایات القرآنیة تُعدُّ علمًا واسعًا یبحث فی جمیع الدلالات التی توصِّل إلى کلِّ خیر، وتمنع عن کل شرِّ- کما أُشیر إلى ذلک فی الموسوعة العالمیة للهدایات القرآنیة، ذلک المشروع العلمی الکبیر الذی أطلقته جامعة أم القرى ممثلة فی کرسی الهدایات القرآنیة. وفی هذا البحث أسعى- بعون الله وتوفیقه- إلى استنباط الهدایات من آیات السَّکینة فی القرآن الکریم، وإنَّ تلک الهدایات یُتوصَّل إلیها بطرقٍ متعددة منها: اعتماد دلالات الألفاظ، والنظر فی اختلاف القراءات، والاستفادة من أوجه الإعراب، والنَّظر فی دلائل الرسم...، وغیر ذلک من الطرق التی حدَّدها کرسی الهدایات فی جامعة أم القرى. وإنَّ هذا البحث وغیره من الأبحاث والدراسات توضح العلاقات الکثیرة واللا متناهیة بین الفکر اللغوی والنَّص القرآنی وما فیه من إعجاز لا یُحَدّ، وهدایات لا تُعدّ. وبناءً على ذلک؛ فقد خلص البحث إلى عدد من النتائج، أهمها: أنَّ استنباط هدایات القرآن الکریم بشکل عام، وآیات السکینة بشکل خاص، یتیح إنتاج تراکیب لغویة جدیدة، وهذا من شأنه إثراء اللغة. أنَّ السکینة جندی من جنود الله تبارک وتعالى ومقدوراته الخاصة التی تفوق مقدورات البشر، وأنَّها لیست شیئًا محسوسًا، بل هی: ما یجده القلب من الطُّمأنینة والثبات فی مواطن القلاقل والاضطرابات والشدائد، أو هی نور یسکن إلیه الخائف، ویأنس به الحزین، فیزداد الإیمان ویثبت الیقین. أنَّه لما کانت آیات السکینة قد أنزلها الله تبارک وتعالى على رسوله وعلى المؤمنین فی مقامات الکربات والاضطرابات والمخاوف والقلاقل، فإنَّه لما مانع من التبرک بتلاوتها وقراءتها فی تلک المقامات.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الهدایات
  • الهدایات القرآنیة
  • السکینة
  • آیات السکینة
القرآن الکریم.
ابن الجوزی، أ. (1984). زاد المسیر فی عِلمِ التَّفسیر. بیروت: المکتب الإسلامی.
ابن حجر العسقلانی، أ. (د.ت). فتح الباری بشرح صحیح الإمام أبی عبد الله محمد بن إسماعیل البخاری. الریاض: المکتبة السلفیة.
ابن سیده، أ. (2010). المحکم والمحیط الأعظم فی اللغة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن عاشور، م. (1984). تفسیر التحریر والتنویر. تونس: الدار التونسیة.
ابن عطیة، ع. (2001). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (تفسیر ابن عطیة). بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن فارس، أ. (1979). معجم مقاییس اللغة. بیروت: دار الفکر.
ابن قیم الجوزیة. (1972). مدارج السالکین بین منازل إیاک نعبد وإیَّاک نستعین. بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن کثیر، أ. (1999). تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر). الریاض: دار طیبة للنشر والتوزیع.
ابن منظور، ج. (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
أبوحیَّان، م. (1420ق). تفسیر البحر المحیط. بیروت: دار الفکر.
أنجری، أ. (1419ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهرة: حسن عباس زکی.
بقاعی، ب. (د.ت). نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور. القاهرة: دار الکتاب الإسلامی.
بیضاوی، ع. (1418ق). أنوار التنزیل وأسرار التأویل. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جبل، م. ح. (2010). المعجم الاشتقاقی المؤصل لألفاظ القرآن الکریم مؤصِّل ببیان العلاقات بین ألفاظ القرآن الکریم بأصواتها وبین معانیها. القاهرة: مکتبة الآداب.
جرجانی، ع. (2003). التعریفات. بیروت: دار الکتب العلمیة.
جوهری، إ. (1987). الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
حجازی، ت. (2016). آیات السکینة فی القرآن دراسة بلاغیة تحلیلیة. مجلة کلیة اللغة العربیة بالمنوفیة، 117-214.
خازن، ع. (2004). لباب التأویل فی معانی التنزیل (تفسیر الخازن). بیروت: دار الکتب العلمیة.
خیری إسماعیل حموده، ر. (2018). الألفاظ الدالة على الخروج والدخول فی القرآن الکریم (رسالة ماجستیر). طنطا: جامعة طنطا، کلیة الآداب.
راغب اصفهانی، ح. (1992). مفردات ألفاظ القرآن الکریم. دمشق: دار القلم.
راغب الأصفهانی، أ. (1999). تفسیر الراغب الأصفهانی. طنطا: کلیة الآداب.
زبیدی، م. م. (د.ت). تاج العروس من جواهر القاموس. الکویت: طبعة وزارة الإرشاد.
زجاج، أ. (1988). معانی القرآن وإعرابه. بیروت: عالم الکتب.
زمخشری، ج. م. (1998). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه الأقاویل. الریاض: مکتبة العبیکان.
سامرائی، ف. ص. (2007). معانی الأبنیة. الأردن: دار عمار للنشر.
سمرقندی، ن. ب. (1993). تفسیر السَّمرقندی المسمَّى: بحر العلوم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
سمعانی، م. (1997). تفسیر القرآن العظیم (تفسیر السمعانی). الریاض: دار الوطن.
سمین الحلبی، أ. (1999). عمدة الحفاظ فی تفسیر أشرف الألفاظ. بیروت: دار الکتب العلمیة.
سودانی، ر. إ. (1995). الجملة الشرطیة الواقعة فی خواتیم الآیات القرآنیة ومقاماتها البلاغیة. طنطا: مطبعة الترکی.
شعراوی، م. م. (1997). تفسیر الشعراوی. مصر: مطابع أخبار الیوم.
شوکانی، م. (2007). فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدریة من علم التفسیر. بیروت: دار المعرفة.
طبرسی، ف. (2005). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبرسی). بیروت: دار العلوم للطباعة والنشر.
طبری، م. (2001). جامع البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیر الطبری). الجیزة: دار هجر.
طه حمد، ط. ع.، ابن حافظ قاری، ی.، & علی، ف. ز. (1438ق). الهدایات القرآنیة دراسة تأصیلیة. الدمام (السعودیة): مکتبة المتنبی.
عثیمین، م. (1423ق). تفسیر القرآن الکریم (تفسیر العثیمین). الریاض: دار ابن الجوزی.
عوتبی، س. (1999). الإبانة فی اللغة العربیة. عمان: وزارة التراث القومی والثقافة.
غبیوی، ع. (2014). نتاج الفکر فی أحکام الذکر. الریاض: دار التدمریة.
فخرالدین الرازی. (1981). تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر ومفاتیح الغیب. بیروت: دار الفکر.
فراء، ی. (د.ت). معانی القرآن. مصر: الدار المصریة للتألیف والترجمة.
فراهیدی، ا. ب. (د.ت). العین. الکویت: مطابع الرسالة.
فؤاد عبد الباقی، م. (2001). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. القاهرة: دار الحدیث .
قاسمی، م. (2003). محاسن التأویل (تفسیر القاسمی). بیروت: دار الکتب العلمیة.
کورانی، ش. (2008). الدرر اللوامع فی شرح جمع الجوامع (رسالة دکتوراه). المدینة المنورة: الجامعة الإسلامیة.
محسی، ف. (2019). السیرة النبویة فی ضوء الهدایات القرآنیة . السودان: دار المتنبی.
مناوی، ع. (1990). التوقیف على مهمات التعاریف. القاهرة: عالم الکتب.
واحدی نیشابوری، ع. ب. (1430ق). التفسیر البسیط. جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة: عمادة البحث العلمی.