تخفیف همزه در قرآن کریم بین قواعد نحو و آواشناسی نوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کلیة الآداب واللغات، قسم اللغة العربیة، جامعة امحمد بوقرة بومرداس، الجزائر

چکیده

همز اصطلاحا دال بر یک پدیده صوتی است که به نطق صوت واقعی حرف همزه عربی مرتبط می‌شود. قدیمی‌ها به این اشاره کرده‌اند که مخرج همزه دورترین مخرج محسوب شده و آن را اولین حرف خروجی قرار داده‌اند، و آزمایش‌های مدرن نیز واقعا ثابت کرده که همزه از اوّلین مخارج صوتی است و به صدای حنجره مرتبط است. همزه از حروفی است که نطق آن برای فرد مشکلی ایجاد می‌کند، و با این حال، اصل در نطق آن تحقیق است، و این امر با اعطای حق صدا به خصوصیت و مخرج آن انجام می‌شود. اما عرب به‌طور مداوم بر اساس این اصل حرکت نکردند و به جای آن در برخی جاها همزه را به صورت خفیف تلفظ کرده تا از سنگینی نطق آن خود را برهانند، و این پدیده در نظام آوایی قدیم رایج بود و تأثیر خود را در تلاوت قرآن کریم داشت، به همین خاطر، نحویان قدیم قواعدی را برای نطق آن نهادند. ما از طریق این پژوهش که به طریق توصیفی و تطبیقی انجام شده است، تلاش داریم اولا به کشف این ضوابط که توسط نحویان بنا شده‌اند، دست یابیم، ثانیا این ضوابط را براساس دستاوردهای آواشناسی مدرن، مورد تحلیل قرار دهیم. از جمله نتایجی که به آن رسیدیم، این است که تخفیف همزه یک پدیده لهجه‌ای است که تنوع استفاده‌های عرب‌ها از آن را نشان می‌دهد اما از طرف دیگر نشانه‌ای بر ویژگی‌های زبانی محیط زندگی قاری قرآن نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

تخفیف الهمز فی القرآن الکریم بین قواعد النحاة والمعطیات الصوتیة الحدیثة

نویسنده [العربیة]

  • سامیة بوفرورة
جامعة امحمد بوقرة بومرداس
چکیده [العربیة]

الهمز ظاهرة صوتیة تتعلق بالأداء الفعلی لصوت الهمزة العربیة، وقد أشار القدامى إلى أنّ الهمزة أبعد الأصوات مخرجا فجعلوها أوّل الحروف خروجا، وأثبتت التجارب الحدیثة فعلا أنّ الهمزة من أوّل المخارج فهی صوت حنجری. إنّ الهمزة من الحروف التی یتکلّف الفرد جهدا عند النطق بها، ومع هذا فإنّ الأصل فی نطقها هو التحقیق، والذی یکون بإعطاء الصوت حقّه فی الصفة والمخرج. غیر أنّ العرب لم تجر فی نطقها دائما وفق هذا الأصل، وإنّما کان لهم مواضع لم یحققوا فیها الهمزة وتصرفوا فی نطقها تخفیفا تجنبا لثقلها، وهذه الظاهرة انتشرت فی النطق العربی القدیم، وکان لها أثرها فی قراءة القرآن الکریم، وقد وضع لها النحاة القدامى مجموعة من الضوابط، ونرمی من خلال هذه المداخلة إلى الکشف عن هذه الضوابط الموضوعة من قبل النحاة من جهة، وإلى تفسیر هذه الضوابط انطلاقا مما توصلت إلیه الدراسات الصوتیة الحدیثة من جهة أخرى. ومن النتائج التی توصلنا إلیها: أنّ تخفیف الهمز ظاهرة لهجیة تباینت استعمالات العرب لها. وأن هذه الظاهرة عند القراء لا تمثل الخصائص اللهجیة للبیئة التی عاش فیها القارئ. وقد اعتمدنا فی معالجة هذا الموضوع على المنهجین الوصفی والمقارن.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تخفیف
  • الهمز
  • القرآن الکریم
  • النحاة
  • الدراسات الصوتیة الحدیثة