هنجارگریزی دستوری در کلمات قصار نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 ندارد

چکیده

هنجارگریزی، یکی از مؤثرترین روش­های برجسته­سازی زبان و آشنایی­زدایی در متون است که بسیاری از نویسندگان و شاعران برجسته از آن بهره گرفته­اند و انواع مختلفی دارد. در نهج­البلاغه، از انواع مختلف هنجارگریزی استفاده شده و سبب برجستگی این اثر ادبی هنری شده است. حکمت­های این کتاب ارزشمند، از مختصات فنی و ویژگی­های هنری و سبکی ممتازی برخوردار است. در این نوشتار، حکمت­های نهج­البلاغه به لحاظ هنجارگریزی دستوری که شامل مواردی چون: ایجاز، اطناب، تقدیم و تأخیر، اعتراض، التفات و ... است، مورد بررسی واقع شده­اند. هنجارگریزی­های موجود در حکمت­ها، سبب شده تا دو فرایند اصلی زیبایی­شناسیک و رسانگی بهتر مفاهیم نمود پیدا کند و حکمت­ها از کارکرد و تأثیر بسزایی برخوردار گردند. هنجارگریزیِ دستوری موجود در کلمات قصار، سبب عواملی چون: گستردگیِ معانی، رسانگی بهتر مفاهیم، افادۀ تخصیص، تاکید و تأثیرگذاری بیشتر، بزرگ نمایاندن موضوع و برانگیختن احساسات و جلب توجه بیشتر مخاطبان شده است که یکی از عوامل اصلی برجسته­سازی و فصاحت و بلاغت کلام امیرمؤمنان علی (ع) به شمار می­آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

الانزیاح النحوی فی حکم نهج البلاغة

نویسندگان [العربیة]

  • حسین چراغی وش 1
  • عباد محمدیان 2
1 الاستاذ المساعد بجامعة بوعلی سینا همذان
2 ندارد
چکیده [العربیة]

الانزیاح، هی واحدة من أکثر الطرق تأثیراً فی تبرز اللغة وتحریرها من التقیید فی النصوص، والتی استفاد منها العدید من الکتاب والشعراء المشهورین، ولها أنواع مختلفة. فی نهج البلاغة، تم استخدام أنواع مختلفة من الانزیاح، مما جعل هذا العمل الأدبی فنیاً وأدبیاً بارزاً. حکم هذا الکتاب القیم غنیة بالخصائص الفنیة والأدبیة والأسلوبیة. فی هذا البحث، تمت دراسة حکم نهج البلاغة من حیث الانزیاح النحوی، التی تشمل عناصر مثل التلخیص والاستفناء والتقدیم والتأخیر والاعتراض والتنبیه و... وتم تحلیلها ودراستها بعنایة. الانزیاح الموجود فی الحکم، ساهمت فی جعل عملیة فهم المفاهیم أکثر جمالاً وفعالیة، وجعل الحکم تتمتع بفاعلیة کبیرة وتأثیر قوی. الانزیاح النحوی المستخدم فی الجمل القصیرة، أدی إلى عوامل مثل: اتساع المعانی، وتحسین الفهم للمفاهیم، وإبراز التخصیص والتأکید والتأثیر بشکل أکبر، وإنه یبرز الموضوع ویحفز المشاعر ویجذب انتباه الجمهور بشکل أکبر، ویعدّ من أهم العوامل فی جعل کلام أمیر المؤمنین علی (ع) ممیزًا بالفصاحة والبلاغة والقوة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Key words: highlighting
  • descriptive
  • grammatical normality
  • Wisdom of nahjolbalagheh
قرآن کریم
ابن الأثیر، ضیاءالدین. (1939). المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر (الطبعة السادسة). قاهره: المکتبة العصریة.
احمدی، بابک. (1385). ساختار و تاویل متن. تهران: نشر مرکز.
اطهری‌نیا، مریم‌، کمالجو، مصطفی‌، و یوسفی آملی، حسین. (1397). تحلیل خطبه 222 نهج‌البلاغه بر مبنای مولفه‌های آشنایی زدایی معنایی و ساختاری. فصلنامه پژوهشنامه نهجالبلاغه، (26)، 18-33.
البحرانی، ابن میثم. (1420). شرح نهج البلاغه (الطبعة الأولى). بیروت: دار الثقلین.
جرجانی، عبدالقاهر. (2001). دلائل الإعجاز. بیروت: دارالکتب العلمیة.
جرداق، جرج. (ب.ت). روائع نهج البلاغه. بیروت: الشرکة الشرقیة.
جعفری، محمد مهدی. (1385). آفرینش‌های هنری در نهج‌البلاغه. نشریۀ هنر و معماری، 3(70)، 68-77.
چراغی‌وش، حسین. (1390). آشنایی‌زدایی تصویری در خطبه‌های نهج‌البلاغه. مقالات برگزیدۀ نخستین همایش ملی نهجالبلاغه و ادبیات، (1)، 71-85.
خضری، علی‌، محدثی‌نژاد، عباس. (1400). آشنایی‌زدایی در نامه‌های نهج‌البلاغه (مطالعه موردی تقدیم و تأخیر). فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی، (24)، 81-99.
خفاجی، ابن سنان. (1953). سرّ الفصاحة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
خلیلی جهانتیغ، مریم. (1384). نگاهی کوتاه به صبغۀ هنری کلمات قصار حضرت علی در نهج‌البلاغه. نشریۀ ادبیات و زبانها - پژوهشنامۀ ادب غنایی، (4)، 61-74.
خیامپور، عبدالرسول. (1375). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات سمت.
دشتی، محمد. (1379). ترجمه نهج البلاغه. قم: انتشارات پارسایان.
زارعی، آذر‌، حسومی، ولی‌الله‌، عامری، محمدرضا‌، و دیگران. (1399). بررسی هنجارشکنی (نحوی، آوایی، واژگانی و معنایی) در نهج البلاغه. انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران، (2)، 107-117.
زمانی، مصطفی. (1369). ترجمه و شرح نهج البلاغه. قم: نشر الزهراء.
سکاکی، یوسف بن أبی بکر. (ب.ت). مفتاح العلوم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
سیوطی، جلال‌الدین. (1395هـ). الأشباه والنظایر فی النحو. بیروت: دار الکتب العلمیة.
سیوطی، جلال‌الدین. (ب.ت). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1385). آیینهای برای صداها. تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1381). موسیقی شعر. تهران: انتشارات آگاه.
صفوی، کورش. (1390). از زبانشناسی به ادبیات. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
طاهری، علی. (1394). آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی کلام در خطبه‌های نهج‌البلاغه با بهره‌گیری از صنعت التفات. فصلنامه پژوهشنامه نهجالبلاغه، (12)، 1-23.
طبل، حسن. (1998). أسلوب الإلتفات فی البلاغة القرآنیة. قاهره: دار الفکر العربی.
عاکوب، عیسی علی‌، و الشتیوی، علی سعد. (1993). الکافی فی علوم البلاغة، المعانی، البیان، البدیع (الکتاب الأول). منشورات الجامعة المفتوحة.
علوی الیمنی، حمزة بن علی. (2002). الطراز. بیروت: المکتبة العصریة.
فیض‌الإسلام، علی‌نقی. (1379). ترجمه و شرح نهج البلاغه. تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض‌الإسلام.
قاسمی‌پور، قدرت. (1386). درآمدی بر فرمالیسم در ادبیات. اهواز: انتشارات رسش.
قائمی، مرتضی‌، و طهماسبی، زهرا. (1389). جلوه‌های هنری تصاویر تشبیهی در خطبه‌های نهج‌البلاغه. نشریۀ علوم قرآن و حدیث - پژوهشنامۀ علوی، (2)، 75-96.
محسنی، علی اکبر. (1390). مضامین اسلوب قصر در نهج البلاغه. نشریۀ لسان مبین، (6)، 168-192.
مسلم، مصطفى. (1426). مباحث فی التفسیر الموضوعی. دمشق: دار القلم.
مغنیه، محمدجواد. (ب.ت). فی ظلال نهج البلاغة. بیروت: دار العلم للملایین.
مکاریک، ایرنا ریما. (1390). دانشنامۀ نظریههای ادبی معاصر (مهران مهاجر و محمد نبوی، مترجم). تهران: نشر آگه.
میراحمدی، رضا‌، نجفی ایوکی، علی‌، و لطفی مفردنیاسری، فاطمه. (1392). تحلیل و بررسی آرایۀ متناقض‌نمایی در نهج‌البلاغه. نشریۀ حدیثپژوهی، 1(9)، 249-280.