بازشناسی تکوین عرفان اسلامی بر اساس شیوه‌های حضور خضر در متون عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه کردستان

2 دانشجوی کارشناسی ارشدزبان و ادب فارسی در دانشگاه کردستان

چکیده

عرفان اسلامی مکتبی است که از سدۀ دوم هجری راه خود را با زهد آغاز کرد و در دو سدۀ بعد به ایدۀ «فناء فی الله» و «بقاء بالله» رساند. این گزاره، گویای سیری است که در مسیر تکوین این مکتب به دید می‌آید و معمولاً با فراز و فرود همراه بوده است. خضر(ع) شخصیتی قرآنی است که به ادعای صوفیان، در این سیر از بدو پیدایی عرفان تا والاترین منازل آن، همدم سالکان طریقت بوده و آنان را همراهی می‌کرده است؛ امّا او در مسیر عرفان همیشه به یک صورت حضور نمی‌یابد؛ گاهی پیری راهدان است و گاهی هم نوآموزی شیدا. این پژوهش، بر اساس سه کتاب طبقات الصوفیه، کشف المحجوب و مرصاد العباد که در سه دورۀ مختلف از تکوین عرفان اسلامی نوشته شده‌اند، به شیوۀ توصیفی-تحلیلی، شیوه‌های حضور خضر را معیاری گرفته که با آن به بازشناسی سیر تکوینی عرفان و تصوّف اسلامی پرداخته است. طبق این معیار، هر اندازه فاصله از سده‌های آغازین این تکوین بیشتر شود، مرتبۀ خضر هم در دید عارفان تنزّل بیشتری می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

التعرف على تطور التصوف الإسلامی من خلال طرق حضور الخضر فی النصوص الصوفیة

نویسندگان [العربیة]

  • نجم‌الدّین جبّاری 1
  • شایسته احمدی 2
1 الأستاذ فی جامعه کردستان
2 الطالبه فی قسم اللغه الفارسی بجامعه کردستان
چکیده [العربیة]

التصوف الإسلامی مدرسة بدأت طریقها بالزهد فی القرن الثانی الهجری، و وصلت فی القرنین التالیین إلى فکرة «الفناء بالله» و «البقاء بالله». هذا البیان یدل على المسار الذی یمکن رؤیته فی تطور هذه المدرسة و الذی عادة ما یصاحبه صعود و هبوط. و الخضر (ع) هو شخصیة من القرآن الکریم، و کان عند الصوفیة صاحباً لأتباع الطریقة و رافقهم فی هذه الرحلة من بدایة التصوف إلى أعلى منازله. لکنه لا یظهر دائمًا بنفس الطریقة على طریق التصوف؛ أحیانًا تکون الشیخوخة سهلة، و أحیانًا تکون الحداثة جنونًا. إن هذا البحث المبنی على الکتب الثلاثة طبقات الصوفیة، کشف المحجوب (فی قرن الخامس من الهجره) و مرصاد العباد (فی قرن السابع من الهجره) التی کتبت فی ثلاث فترات مختلفة من تطور التصوف الإسلامی، بأسلوب وصفی تحلیلی، قد اتخذ منهج الخضر فی کتابه. الحضور کمعیار للتعرف على مسار تطور التصوف الإسلامی و الصوفیة و وفقاً لهذا المعیار، کلما ابتعدنا عن القرون الأولى لهذا التطور، تدنت مرتبة الخضر فی نظر المتصوفة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الخضر
  • التصوف الإسلامی
  • تطور التصوف
  • الطریقة
  • المرید والمراد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 22 فروردین 1403
  • تاریخ دریافت: 17 بهمن 1402
  • تاریخ بازنگری: 26 اسفند 1402
  • تاریخ پذیرش: 21 فروردین 1403