بینامتنی قرآنی در شعر رشید سلیم الخوری

عزیزی پور, محمدرضا; رسول نژاد, عبدالله; سجادی, سید سعدی

doi:10.22034/jilr.2024.141114.1160

بینامتنی قرآنی در شعر رشید سلیم الخوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ ابران ، کردستان، سنندج دانشگاه کردستان، دانشکده زبان و ادبیات ,

² گروه زبان وادبیات عربی- دانشکده زبان وادبیات- دانشگاه کردستان- سنندج.

³ دبیر آموزش و پرورش استان کردستان

10.22034/jilr.2024.141114.1160

چکیده

بر اساس نظریه بینامتنی، هر متنی متأثر از متون دیگر است و نویسنده، آگاهانه یا ناآگاهانه از متون پیشین متأثر است. این نظریه، توسط نظریه‌پردازان غربی مطرح شد و در نقد عربی نیز بازتاب یافت. استفاده از متون پیشین در شعر عربی رواج بسیار دارد، در این میان قرآن به عنوان کتاب الهی سرچشمه‌ای همیشه جوشان برای شاعران عرب به شمار آمده است که با استفاده از آیات مبارک آن، بر غنای اثر خویش افزوده‌اند. این بهره‌وری از قرآن مختص شاعران مسلمان نیست، بلکه شاعران سایر ادیان نیز از قرآن الهام گرفته‌اند. رشید سلیم الخوری (القروی) شاعر مسیحی لبنانی است که به آمریکای جنوبی مهاجرت کرده است، اما با این وجود الهام از آیات قرآنی یکی از بارزترین ویژگی‌های شعر وی به شمار می‌آید. تعابیر و مفاهیم قرآنی به گونه‌ای هنرمندانه، توأم با ظرافت‌های ادبی در شعر وی به کار رفته است. بدین منظور پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی در پی آن است که به تبیین گونه‌های مختلف بینامتنی قرآنی و اهداف مد نظر شاعر در بهره‌وری از آیات قرآنی بپردازد و تکنیک‌های متنوع را در بافت شعری وی، بررسی نماید.

نتایج بیانگر این مطلب است که القروی آشنایی کامل با قرآن کریم داشته و برای اهداف مختلف از آن بهره برده است. نفی متوازی بیشترین وسعت و بعد از آن نفی کلی و در پایان کمترین وسعت را نفی جزیی دارا می‌باشد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ادبیات اسلامی

عنوان مقاله [العربیة]

التناص القرآنی فی شعر رشید سلیم الخوری

نویسندگان [العربیة]

Mohammad Reza Azizi Pour ¹
عبدالله رسول نجاد ²
سید سعدی سجادی ³

¹ Arabic department, Faculty of Literature and Foreign Languages , University of Kurdistan, sanandaj, Kurdistan, iran

² قسم اللغة العربیة وآدابها-کلیة اللغات والآداب-جامعة کردستان- سنندج

³ معلم الثانویة فی وزارة التربیة والتعلیم

چکیده [العربیة]

التناص القرآنی فی شعر رشید سلیم الخوری

الملخص: وفقاً لنظریة التناص، یتأثر کل نص بنصوص أخرى، ویتأثر الکاتب بشکل متعمد أو غیر متعمد، بالنصوص السابقة عند إنشاء أعماله. تم تقدیم هذه النظریة من قبل منظرین غربیین واکتسبت شهرة أیضاً فی النقد والأدب العربی. استخدام ودمج النصوص السابقة شائع جداً فی الشعر العربی. ففی هذا السیاق، یقف القرآن کمصدر دائم ووفیر للشعراء والکتاب العرب فمن خلال دمج آیاته المبارکة فی أعمالهم، یثرون إبداعاتهم ویضیفونها عمقاً وتأثیراً. استخدام القرآن لیس مقتصراً على الشعراء المسلمین؛ فقد استلهم شعراء الأدیان الأخرى أیضاً من القرآن. رشید سلیم الخوری (القروی)، شاعر مسیحی لبنانی هاجر إلى أمریکا الجنوبیة ومع ذلک، فإن أحد أبرز خصائص شعره هو استخدامه الکبیر للآیات القرآنیة، تم تنسیق وتضمین المفاهیم والمضامین القرآنیة فی شعره بطریقة مبتکرة وأنیقة بحیث یعزز هذا الانصهارُ الفنی سحرَ أبیاته وتأثیرها بشکل أکبر.

یستخدم البحث الحالی نهجاً وصفیاً تحلیلیاً لتحلیل أشکال التناص القرآنی المختلفة فی شعره، بالإضافة إلى أهداف الشاعر فی استخدام الآیات القرآنیة، یهدف البحث إلى فحص التقنیات المتنوعة المستخدمة فی بنیة شعره، وبالتالی الحصول على رؤى حول کیفیة ومدى تأثیر القرآن فی بناء أبیاته. تشیر النتائج إلى أن القروی کان لدیه معرفة شاملة بالقرآن فاستخدمها لأغراض اجتماعیة وسیاسیة وثقافیة وغیرها. یمکن القول إن النفی الموازی له أوسع نطاق فی أشکال التناص المستخدمة فی شعره، یلیه النفی العام، وأخیرا النفی الجزئی له أضیق نطاق.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

الکلمات المفتاحیة: القرآن الکریم
التناص
رشید سلیم الخوری (القروی)
الشعر المعاصر
النقد

مراجع

قرآن کریم.

ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (1988). لسان العرب (الطبعة الأولى). بیروت: دار صادر.

آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت (ترجمه: پیام یزدان‌جو). تهران: نشر مرکز.

انطون، الیاس. (1370). فرهنگ نوین (ترجمه: مصطفی طباطبایی). تهران: انتشارات اسلامیه.

انیس، ابراهیم و دیگران. (1412). المعجم الوسیط (الطبعة الرابعة). تهران: مکتب نشر الثقافه الاسلامیه.

بقشی، عبدالقادر. (2007). التناص فی الخطاب النقدی والبلاغی. بیروت: إفریقیا الشرق، الدار البیضاء.

جمعه، حسین. (2003). المسبار فی النقد الأدبی. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

حمدان، عبدالرحیم. (2006). التناص فی مختارات من شعر الانتفاضة المبارکة. مجلة جامعة الشارقة للعلوم الشرقیة والإنسانیة، 3(4).

الخفاجی، محمد عبدالمنعم. (1986). قصة الأدب المهجری. بیروت: دارالکتاب اللبنانی.

الدقاق، عمر. (1971). القروی الشاعر الثائر. بیروت: دار الأنوار.

ربابعة، موسى. (2000). التناص فی نماذج من الشعر العربی الحدیث (الطبعة الأولى). الأردن: مؤسسة حمادة للدراسات الجامعیة.

الزغبی، أحمد. (2000). التناص نظریًا وتطبیقیاً. الأردن: مؤسسة عمان للنشر والتوزیع.

صبری، حافظ. (1996). التناص وإشاریات العمل الأدبی. مجلة عیون المقالات، (4).

عبدالدایم، صابر. (1993). أدب المهجر. القاهرة: دار المعارف.

عزام، محمد. (2001). النص الغائب: تجلیات التناص فی الشعر العربی (الطبعة الأولى). دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

الغذامی، عبدالله. (2006). الخطیئة والتکفیر من البنیویة إلى التشریحیة (نظریة وتطبیق) (الطبعة السادسة). بیروت: الدار البیضاء.

الفاخوری، حنا. (1380). الجامع فی تاریخ الأدب العربی: الأدب الحدیث (المجلد الثانی). لبنان: منشورات ذوی القربی.

القروی، رشید سلیم. (1993). الشاعر القروی (الأعمال الکاملة): الشعر. لبنان: منشورات جروس برس.

القروی، رشید سلیم. (1996). الشاعر القروی (الأعمال الکاملة): النثر (تحقیق: محمد أحمد قاسم). لبنان: منشورات جروس برس.

مرتاض، عبدالملک. (1991). السبع المعلقات: مقاربة سیمیائیة / أنتروبولوجیة لنصوصها. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

مصاحب، غلام حسین. (بی‌تا). دایرة المعارف اسلامی (جلد 1). تهران: به کوشش جمعی از نویسندگان.

مفتاح، محمد. (2005). تحلیل الخطاب الشعری: استراتیجیة التناص (الطبعة الرابعة). بیروت: الدار البیضاء.

مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانشنامه‌ی نظریه‌های ادبی معاصر (ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی) (چاپ دوم). تهران: آگه.

الموسى، خلیل. (2000). قراءات فی الشعر العربی الحدیث والمعاصر. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

میرزایی، فرامرز، و واحدی، ماشاءالله. (1388). روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر. نشریه ادب و زبان فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، (22).

ناهم، أحمد. (2004). التناص فی شعر الرواد (الطبعة الأولى). بغداد: دار الشؤون الثقافة العامة.

وعدالله، لیدیا. (2005). التناص المعرفی فی شعر عزالدین المناصرة (الطبعة الأولى). الجزائر: دار المجدلاوی.