ناسازگاری سیاق و سبب نزول در تفسیر آیه تمنّای رسول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی

چکیده

جمعی از اهل تفسیر، در بیان سبب نزول آیه تمنای رسول (پنجاه و دوم حج) ادعا کرده اند که شیطان به وقت تلاوت قرآن توسط پیامبر، جملاتی در تأیید مقام شفاعت معبودهای مشرکان، بر زبان پیامبر روان کرد و چون خاستگاه سخن آشکار شد، پیامبر محزون و غمدیده گشت. در پی این ماجرا، آیه مزبور فرود آمد و به پیامبر، تسلا داد که شیطان به وقت تلاوت رسولان پیشین نیز القائاتی می نمود اما خدا القائات شیطان را از بین می بَرَد و آیات خود را تثبیت می کند. تحقیق حاضر در پی آن است که دریابد ادعای ناظر بودن آیه تمنای رسول به قصه فوق، تا چه حد پذیرفتنی است؟ در این راستا، تحلیل متن سوره نشان می دهد که ارتباط مفروض، ناپذیرفتنی است، زیرا از آیه چهل و دوم تا پنجاه و هفتم، سیاقی پیوسته وجود دارد و آیه پنجاه و دو را تنها در این سیاق می توان فهمید. بر وفق سیاق، مکیان مشرک، فرارسیدن سریع عذاب های آسمانی را خواهان هستند و فرانرسیدن عذاب را دلیل بر ناتوانی رسالت محمدی می شمرند. پاسخ قرآن به ایشان آن است که پیامبران پیشین نیز هرگاه تمنا نمودند که نشانه‌های بیم آور خدا فرا رسد، شیاطین در برابر آن تمنا، شبهه افکنی کردند. با این همه، سرانجام عذاب آمد و نشانه‌های عبرت آموز خدا به انجام رسید و شبهات شیطان برچیده شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

ناسازگاری سیاق و سبب نزول در تفسیر آیه تمنّای رسول

نویسنده [العربیة]

  • Rouhollah Najafi
جامعة الخوارزمی
چکیده [العربیة]

جمعی از اهل تفسیر، در بیان سبب نزول آیه تمنای رسول (پنجاه و دوم حج) ادعا کرده اند که شیطان به وقت تلاوت قرآن توسط پیامبر، جملاتی در تأیید مقام شفاعت معبودهای مشرکان، بر زبان پیامبر روان کرد و چون خاستگاه سخن آشکار شد، پیامبر محزون و غمدیده گشت. در پی این ماجرا، آیه مزبور فرود آمد و به پیامبر، تسلا داد که شیطان به وقت تلاوت رسولان پیشین نیز القائاتی می نمود اما خدا القائات شیطان را از بین می بَرَد و آیات خود را تثبیت می کند. تحقیق حاضر در پی آن است که دریابد ادعای ناظر بودن آیه تمنای رسول به قصه فوق، تا چه حد پذیرفتنی است؟ در این راستا، تحلیل متن سوره نشان می دهد که ارتباط مفروض، ناپذیرفتنی است، زیرا از آیه چهل و دوم تا پنجاه و هفتم، سیاقی پیوسته وجود دارد و آیه پنجاه و دو را تنها در این سیاق می توان فهمید. بر وفق سیاق، مکیان مشرک، فرارسیدن سریع عذاب های آسمانی را خواهان هستند و فرانرسیدن عذاب را دلیل بر ناتوانی رسالت محمدی می شمرند. پاسخ قرآن به ایشان آن است که پیامبران پیشین نیز هرگاه تمنا نمودند که نشانه‌های بیم آور خدا فرا رسد، شیاطین در برابر آن تمنا، شبهه افکنی کردند. با این همه، سرانجام عذاب آمد و نشانه‌های عبرت آموز خدا به انجام رسید و شبهات شیطان برچیده شد.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • قرآن
  • تفسیر
  • سیاق
  • سبب نزول
  • شیطان
قرآن کریم.
ابن جوزی، أبو الفرج عبد الرحمن بن علی. (1431ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن عاشور، محمد الطاهر. (1420ق). تفسیر التحریر والتنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن عطیة، أبو محمد عبد الحق. (بی تا). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دار ابن حزم.
ابن قتیبة، عبد الله بن مسلم. (1398ق). غریب القرآن (تحقیق: أحمد صقر). بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (2011م). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
أبو السعود، محمد بن محمد العمادی. (1431ق). تفسیر أبی السعود: إرشاد العقل السلیم إلى مزایا القرآن الکریم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بغوی، حسین بن مسعود. (1420ق). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تحقیق: عبد الرزاق المهدی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ثعلبی، أحمد بن محمد. (1422ق). الکشف والبیان عن تفسیر القرآن (تحقیق: أبو محمد بن عاشور). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
دانی، أبو عمرو عثمان بن سعید. (1430ق). التیسیر فی القراءات السبع (تصحیح: أوتو برتزل). بیروت: المعهد الألمانی للأبحاث الشرقیة.
زجاج، أبو إسحاق إبراهیم السری. (1427ق). معانی القرآن وإعرابه (تصحیح: عرفان بن سلیم). بیروت: المکتبة العصریة.
زمخشری، محمود بن عمر. (1429ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
سخاوی، أبو الحسن علی بن محمد. (1430ق). تفسیر القرآن العظیم. القاهرة: دار النشر للجامعات.
سورآبادی، عتیق بن محمد. (1381ش). تفسیر سورآبادی (تحقیق: علی أکبر سعیدی سیرجانی). تهران: فرهنگ نشر نو.
سیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر. (1422ق). الإتقان فی علوم القرآن (تصحیح: محمد سالم هاشم). مکان النشر غیر متوفر: منشورات ذوی القربى.
طبری، محمد بن جریر. (بی تا). تفسیر الطبری: جامع البیان عن تأویل آی القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر. (1426ق). تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر ومفاتیح الغیب. بیروت: دار الفکر.
فراء، یحیى بن زیاد. (1432ق). معانی القرآن (تحقیق: عماد الدین بن سید آل درویش). بیروت: عالم الکتب.
قطب، سید. (1391ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
قیسی، مکی بن أبی طالب. (2011م). تفسیر الهدایة إلى بلوغ النهایة (تحقیق: محمد عثمان). بیروت: دار الکتب العلمیة.
مقاتل بن سلیمان. (1424ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان (تحقیق: أحمد فرید). بیروت: دار الکتب العلمیة.
هاشمی رفسنجانی، أکبر وجمعی از محققان. (1380ش). تفسیر راهنما. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
یحیى بن سلام. (1425ق). تفسیر یحیى بن سلام (تحقیق: هند شلبی). بیروت: دار الکتب العلمیة.
Ahmed, S. (2004). Satanic verses. In J. D. McAuliffe (Ed.), Encyclopaedia of the Quran. Leiden: Brill.