نقد و تحلیلِ دوگانگی و پادگویی در رویکرد یحیی بن حمزه علوی به مقوله فصاحت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

استفاده متفکران از بلاغت به‌مثابة تکنیکی برای بیان اندیشه‌ها، منجر به بروز سبک‌های ادبیِ خاصی شده که در نظریه‌های بلاغی پنهان است. ‏تأثیر چنین رویکردهایی در مبحث فصاحت به‌عنوان یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث بلاغی، نمایان است. حمزه علوی (۷۴۹ هـ)، متفکر میراث ‏عربی - اسلامی در کتاب بلاغیِ "الطراز؛ المتضمن لأسرار البلاغة وعلوم حقائق الإعجاز" از زاویه‌های گوناگون با ایرادهایی بر بعضی بلاغت‌پژوهان، سعی ‏بر تبیین مفهوم فصاحت دارد تا وجه همسو و ناهمسویِ اندیشة آنها را با خود، نشان دهد. مطالعات پیرامون کتاب "الطّراز"، بیانگر این است که ‏اغلب پژوهشگران بر رویکردِ میانه علوی در بلاغت اتفاق‌نظر دارند. از این رو، مقاله حاضر با هدفِ بازشناسی جریان فکری علوی و نقدِ رویکردِ ‏میانه وی، می‌کوشد با رویکرد کیفی و روش استقرائی از طریق شناختِ رگه‌های فکری علوی، نگرش حاکم بر اندیشه‌اش را بازکاوی کند و به ‏چگونگی اعتبارزدایی از آراء متفکران توسط وی، در مبحث فصاحت بپردازد. برآیند پژوهش نشان می‌دهد؛ علوی با نوعی تفکیک‌ دوگانهْ در سبکِ ‏اشکال‌گیری بر لفظ‌گرایان و ارائه ادله در بطلان دیدگاه‌های لفظ‌گرایان، بررسی فصاحت به دو روشْ؛ تفکیک فصاحت از بلاغت، فصاحت در ضمن ‏بلاغت، و اعتراض مستقیم بر دیگر نظریه‌پردازان یا بهره‌گیری از آراء آنان، علاوه بر تضاد و تقابل با اندیشه بلاغی دیگر متفکران، در نفی مبانی ‏فکری خود، نیز پیش‌ می‌رود که این امر، تعارض و نزاع عقلی بر اندیشة وی را بیشتر کرده است و انتساب رویکرد میانه به او را نفی می‌کند. ‏

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

ضوء على منهجیة یحیی بن حمزة العلوی المتعارضه والمتباینة فی ‏مسألة الفصاحة (دراسة ونقد وتحلیل)‏

نویسنده [العربیة]

  • الهام بابلی بهمه
دکتوراه فی قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب واللغات الأجنبیة، جامعة کاشان. کاشان. إیران.
چکیده [العربیة]

لاشک أن استعمال البلاغة وتوظیفتها – بصفتها أسلوبا فی نقل الرؤى والأفکار – نجم عن بلورة أسالبی أدبیة خاصة التی تجسدت فی الدرجة ‏الأولى فی النظریات البلاغیة المختلفة وأثر تلک الاتجاهات – باختلافها وسعتها – ظهرت فی مبحث الفصاحة بکل جلاء حیث صار هذا ‏المبحث من أهم المواضیع البلاغیة اختلافا. وقد بذل حمزة العلوی (749ه) وهو من کبار المفکرین البلاغیین فی التراث الإسلامی فی کتابه ‏البلاغی "الطراز؛ المتضمن لأسرار البلاغة وعلوم حقائق الإعجاز" کل المجهود لیبیَّن مفهوم الفصاحة بشعبها المختلفة، وقد أخذ فی هذا المجال ‏على غیر واحد من العلماء البلاغیین فی تعریف هذا المفهوم، محاولا تبیین وجوه التقارب والتباعد فیما بین تلک الرؤى والنظریات مع رؤیته. تشیر ‏الدراسات حول کتاب "الطراز" إلى أن الباحثین أغلبهم متفقون على المنهج العلوی المتکامل فی البلاغة. لذالک، بهدف التعرف على التیار ‏الفکری للعلوی ونقد منهجه المتکامل، تحاول المقالة هذه باعتمادها على الأسلوب الکیفی والمنهج الاستقرائی إعادة قراءة رؤیته الفکریة من ‏خلال التعرف علی خطوطه الفکریة. تدل نتائج البحث أن منهجیة العلوی تعانی من ثنائیة آرائه المقدمة علی أصحاب الألفاظ وتعارضه فی ‏تقدیم الأدلة علی فساد آراءهم، دراسته للفصاحة فی بنیتین مختلفتین؛ فصل الفصاحة عن البلاغة، والفصاحة فی ضمن البلاغة، واحتجاجاته ‏علی المفکرین الآخرین والاستفادة من آراءهم، وبالإضافة إلى التناقض والتباین مع الفکر البلاغی للمفکرین الآخرین، فإنه یمضی أیضاً فی نفی ‏أسسه الفکریة، مما زاد من التعارض والصراع العقلی على فکره، وینفی منهجه المتکامل إلیه.‏

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • یحیى بن حمزة العلوی
  • المتکلم
  • اللفظ
  • المعنى
  • التعارض والتباین
  • الفصاحة. &rlm