معناشناختی توصیفی دلالت‌های رمزی

زارعی, خدیجه; طاهری نیا, علی باقر

doi:10.22034/jilr.2024.140702.1137

معناشناختی توصیفی دلالت‌های رمزی "الأسود" و "الأبیض" در قرآن کریم از نظر روابط معنایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

² استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

10.22034/jilr.2024.140702.1137

چکیده

دلالت رمزی واژگان غالباً برای ظواهر طبیعی و حیوانات بکار می‌رود، برای درک مفهوم آنها، تنها توجه به معنای ظاهری آنها کافی نیست؛ بلکه برای درک معنای آنها باید دلالت رمزی نهفته‌ در آنها را نیز یافت. جستار حاضر با رهیافتی توصیفی- تحلیلی، دلالت رمزی واژگان "الأسود و الأبیض" را از نظر روابط معنایی شمول معنایی، هم‌معنایی، رابطه‌ی جانشینی و هم‌نشینی در قرآن کریم مورد بررسی قرار داده است، نتایج این پژوهش مبین آن است در یک تقسیم بندی رنگ‌های طبیعت در قرآن کریم به دو دسته کلی تقسیم می شوند: که عبارتند از رنگ های حزن آور که رنگ های تیرند و رنگ های شادی آفرین که رنگ روشن هستند . اما از جمله رنگ های که برای حزن و شادی در قرآن کریم به کار رفته‌اند رنگ سیاه و سفید است. ، این واژگان از حیث دلالت رمزی دارای واژگان زیر شمولی هستند که از حیث معنایی دلالت رمزی آنها با واژگان سیاه و سفید یکی است و ارتباط معنایی آنها از حیث دلالت رمزی با واژگان زیر‌شمول خود بیانگر انسجام در قرآن کریم از حیث معنایی دلالت رمزی واژگان سیاه و سفید است. همچنین بیانگر این امر است که این واژگان دلالت رمزی خود را در ساختار و بافتارگوناگون حفظ کرده‌اند و در برخی از آیات قرآن کریم نه‌تنها در معنای ظاهری در ترادف و تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند؛ بلکه در معنای رمزی خود هم رابطه‌ی ترادف و تقابل دارند. رابطه‌ی جانشینی و هم‌نشینی میان این واژگان بیانگر انسجام معنایی واژگان قرآن از حیث معنا است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن و تحلیل گفتمان

عنوان مقاله [العربیة]

علم الدلالة الوصفی للدلالات الرمزیة لکلمات "الأسود" و"الأبیض" فی القرآن الکریم من حیث العلاقات الدلالیة

نویسندگان [العربیة]

خدیجخ زارعی ¹
علی باقر طاهری نیا ²

¹ خریجة الدکتوراه فی اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، جامعة لرستان، خرم آباد، إیران

² أستاذ فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة طهران- إیران

چکیده [العربیة]

غالباً ما یستخدم المعنی الرمزی للکلمات للظواهر الطبیعیة والحیوانات مختلفة، لفهم معناها لیس الإهتمام بالمعنى الظاهری کافیاً فقط؛ بل للفهم العمیق لمعناها یجب علی المرء أن یجد المعنی الرمزی الخفی فیها أیضاً. قد عالج البحث الحالی عبر الأسلوب الوصفی- التحلیلی المعنی الرمزی لکلمات "الأسود والأبیض" من حیث العلاقات الدلالیة التضمین الدلالی، الترادف، علاقة الإستبدال والمرافقة فی القرآن الکریم. تظهر نتائج البحث أن ألوان الطبیعة فی القرآن الکریم تنقسم إلى فئتین عامتین منها الألوان المحزنة وهی الألوان الغامقة والألوان البهیجة وهی الألوان الفاتحة. من الألوان المستخدمة للحزن والفرح هی اللون الأسود والأبیض. قد استخدم الله سبحانه وتعالى فی القرآن الکریم اللون الأسود للتعبیر عن الشقاء واللون الأبیض للتعبیر عن الفرح. إن الکلمات المذکورة لها کلمات مضمنة من حیث المعنی الرمزی وهذا المعنی هو نفس المعنی الرمزی لکلمات الأسود والأبیض وتظهر العلاقة الدلالیة لهذه الکلمات بکلماتها المضمنة الإتّساق فی القرآن الکریم من حیث المعنی الرمزی. یشیر هذا الأمر أیضاً إلى أن هذه الکلمات قد حفظت معناها الرمزی فی الهیاکل والسیاقات المختلفة بحیث أن فی بعض آیات القرآن الکریم لیست مترادفة ومتضادة بعضها البعض فی المعنی الظاهری فقط؛ بل فی معناها الرمزی لها علاقة الترادف والتضاد أیضاً. تظهر علاقة الإستبدال والمرافقة بین هذه الکلمات إتّساق القرآن الکریم والعلاقة الدلالیة بین المعنی الرمزی للکلمات المذکورة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

الرمز
الأسود
الأبیض
علم الدلالة
علم الدلالة الوصفی

مراجع

القرآن الکریم.

الأصفهانی، راغب. (١٩٩٦). المفردات فی ألفاظ القرآن. دار شامیة.

آیتی، عبدالمحمد. (١٣٩٠). معلقات سبع. سروش.

خوش‌منش، ابوالفضل، و بابازاده، حمیده. (1396). معناشناسی «طمانینه» در اشعار جاهلی و قرآن کریم از منظر روابط معنایی. آموزه‌های قرآنی، (26)، ۲۳۵–۲۶۳. https://sid.ir/paper/215927/fa

راشد، حسینعلی. (١٣٧٦). تفسیر قرآن سوره حمد و بقره. اطلاعات.

رشیدی، هدایت. (1392). نمادهای جاندار در قرآن. علوم قرآن و حدیث، 45(1)، 65-88. https://doi.org/10.22067/naqhs.v45i1.14577

رضایی هفتادر، غلامعباس، و عزیزی، محمدرضا. (1388). تجلی عاطفی دو رنگ سیاه و سفید در خیال جاهلی. پژوهشنامه ادب غنایی (زبان و ادبیات فارسی)، 7(12)، 49-72. https://sid.ir/paper/356986/fa

ستوده نیا، محمدرضا، و قاسم نژاد، زهرا. (1391). تاثیر بافت کلام بر ترجمه قرآن کریم. پژوهشنامه قرآن و حدیث، (11)، 95-126. https://sid.ir/paper/119688/fa

سجادی، سیدمهدی، و کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه. (1394). تقابل معنایی و نقش آن در ترجمهی قرآن کریم. دوفصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 2(3)، 101-126. https://shorturl.at/FKTog

شریعتی، محمد تقی. (١٣٥٨). تفسیر نوین جزء سی‌ام قرآن. درخشان.

شیرازی، ناصر مکارم. (١٣٨٨). تفسیر نمونه (ج. ٢٣). دار الکتب الاسلامیة.

صفوی، کوروش. (١٣٨٢). دوره‌ی زبان‌شناسی عمومی (ج. ١). ادب فکر.

صفوی، کوروش. (١٣٨٧). درآمدی بر معناشناسی. سوره مهر.

طبیبی، علیرضا، و رمضانی، ملیحه. (1395). بررسی معناشناسانهی استهزاء با تأکید بر همنشینی‌ها و جانشینی‌ها. پژوهشهای ادبی- قرآنی، 4(2)، 27-52. http://noo.rs/le3Wp

ظفری، پژمان، امیری، جهانگیر، سلیمی، علی، و زینی وند، تورج. (1396). مولفه های معنایی واژه «نزول» در قرآن کریم با تکیه بر دو محور هم نشینی و جانشینی. پژوهشهای ادبی قرآنی، 5(3)، 117-140. https://sid.ir/paper/248192/fa

العبد، محمد. (١٩٨٨). إبداع دلالت در شعر جاهلی (ج. ١). دار المعارف.

عزیزی‌پور، محمدرضا، باوانپوری، مسعود، احمدپناه، مصطفی، و نعمتی، فاروق. (1396). کاربرد نمادین رنگها در قرآن کریم. فصلنامه مطالعات قرآنی، 9(33)، 163-179. https://journals.iau.ir/article_660645.html

قاسمی ارانی، ابوذر، و خرمآبادی ارانی، زینب. (1394). جلوههای زبانی قرآن کریم. فصلنامه حبل المتین، 4(11)، 56-68. https://shorturl.at/NAJTf

قربانی، فهیمه، خسروی، کبری، و نظری، علی. (1397). معناشناختی تاریخی توصیفی واژة ریح در قرآن کریم. دوفصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، 7(1)، 19-44. 10.22108/nrgs.2018.107558.1192

محققیان، زهرا. (1393). نشانه شناسی لایه ای آیات قرآن کریم با توجه به روابط درون متنی و بینامتنی. قرآن شناخت، 7(1)، 27-46. https://sid.ir/paper/486047/fa

محمدی حسنآبادی، فیروزه. (1393). رویکرد نشانهشناختی به مفهوم رنگ و کاربست آن در قرآن کریم. پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، 3(1)، 77-92. http://noo.rs/hvz29

مشکوة‌الدینی، محمد. (١٣٧٦). سیر زبان‌شناسی (ج. ١). پژوهشگاه فرهنگ و هنر.

نمر خطیب، سید محمد. (١٩٨١). الأمثال فی القرآن الکریم. دار المعارف.

یوزباشی، عطیه، یوزباشی، امید، و یوزباشی، زکیه. (1394). رنگ سیاه از منظر قرآن و روانشناسی. همایش بین المللی نوآوری و تحقیق در هنر و علوم انسانی. https://sid.ir/paper/823269/fa