الگوهای زیبایی شناسی کلامی اخلاق در ادعیه صحیفه سجادیه در پرتو نظریه میدان معنایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات عرب، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

2 استادیار گروه آموزش زبان وادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

صحیفه سجادیه مجموعه ای ارزشمند از مناجات امام سجاد است که از جهات مختلف دینی و ادبی از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از راه‌های کشف معانی و پیام‌های نهفته امام، بهره‌گیری از نظریه‌های زبان‌شناسی و حوزه‌های معنایی است. یک واژه در ارتباط با واژگان دیگر معنای خود را به دست می‌آورد، زیرا کلمه به تنهایی معنایی ندارد و معنای آن با بررسی کلمه‌ی مد نظر در کنار نزدیکترین واژگان به آن کلمه در چارچوب یک گروه واحد، مشخص و آشکار می‌گردد. نقطه عطف مهم در مسئله حوزه های معنایی به دست دانشمند آلمانی (تریر) ظاهر شد و در ادب عربی نیز با ظهور رساله‌های کلامی آغاز شد این مقاله در پی تبیین حوزه‌های معنایی واژه‌های اخلاقی در صفحه سجادیه و برجسته‌سازی زیبایی‌شناختی کلام است، کلام اخلاقی امام زین العابدین (ع) در دو دایره معنایی حسن و قبح محصور شده است محقق با کاربست رویکرد توصیفی تحلیلی و به نتایج متعددی دست یافته است: در هر حوزه معنایی روابط معنایی وجود دارد و این روابط در هیچ زمینه‌ای از موارد زیر منحرف نمی شود: ترادف، اشتمال، رابطه جزء به کل، تقابل، ناهماهنگی، جانشینی، سازگاری و هم‌بستگی واژگانی. حوزه معنایی اخلاق حسنه در صحیفه سجادیه میدان‌های بسیاری را در بر می‌گیرد که میدان حمد و سپاس در رأس آن قرار گرفته و فراوانی بسیاری از کلمات دیگر به نسبت های مختلف افزایش می‌یابد که از این جمله است: عذرخواهی، استغفار، صداقت، عفاف، مهربانی، رازداری، مصونیت، گفتار نیکو و درخواست، خویشتن‌داری، حفاظت، دعا.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

أنماط الجمالیّات اللفظیة للأخلاق فی أدعیة الصحیفة السجّادیة فی ضوء نظریة الحقل الدلالی

نویسندگان [العربیة]

  • mahmoodreza tavakoli mohamadi 1
  • علی خالقی 2
1 Department of Arabic language and literature, farhangian university, p.o.box14665-889. Tehan, iran.
2 Assistant professor, Department of Arabic language and literature, Farhangian university, Tehran, Iran
چکیده [العربیة]

الصحیفة السجّادیة مجموعة قیمة من أدعیة الإمام السجاد (علیهم السلام) التی لها أهمیة کبیرة من الزوایا المختلفة الدینیة والأدبیة. وأحد طرق کشف المعانی ورسالات الإمام المکنونة فیها هو الاستفادة من نظریات علم اللغة والحقول الدلالیة. فالحقل الدلالی یتکون من مجموعة من المعانی أو الکلمات المتقاربة التی تتمیز بوجود عناصر أو ملامح دلالیة مشترکة، وبذلک تکتسب الکلمة معناها فی علاقاتها بالکلمات الأخرى، لأن الکلمة لا معنى لها بمفردها، بل إنَّ معناها یتحدد ببحثها مع أقرب الکلمات إلیها فی إطار مجموعة واحدة. إنّ نقطة التحول المهمة فی مسألة الحقول الدلالیة ظهرت على ید العالم الألمانی (تریر)، وبالنسبة للعرب فقد بدأت مع ظهور الرسائل اللغویة التی کانت تقوم بجمع کلمات وألفاظ موجود من الموجودات: کرسائل الخیل، ورسائل النبات، وغیرها الکثیر. یبحث المقال عن شرح الحقول الدلالیة لألفاظ الأخلاق فی الصفیحة السجادیة وإبراز جمالیات اللفظة فقد انحصرت ألفاظ الأخلاق عند الإمام زین العابدین فی دائرتین دلالیتین هما الحُسْن والقُبْح، وأیضا بین الباحث العلاقات الدلالیة بین حقل الأخلاق فی الصفیحة السجادیة التی تعد بمثابة المرآة التی تعکس مضامین النص الأدبی عند المبدع. توصل الباحث إلی منهج الوصفی التحلیلی ولعدة نتائج أهمّها: توجد علاقات دلالیة داخل کل حقل دلالی، ولا تخرج هذه العلاقات فی أی حقل عما یأتی: الترادف، والاشتمال أو التضمن، وعلاقة الجزء بالکل، والتضاد، والتنافر، والاستبدال، والتلاؤم، والتلازم اللفظی. قد احتوى الحقل الدلالی للأخلاق الحسنة فی الصحیفة السجدیة للإمام زین العابدین دوائر کثیرة، تأتی دائرة الحمد والشکر على رأسها کما ارتفع تکرار ألفاظ أخرى کثیرة بنسب متفاوتة، منها: الاعتذار، طلب العفو، الصدق، العفة، الطیبة، الکتمان، الحصانة، القول الحسن، وطلب الستر، والوقایة، والتضرع، إلخ.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الحقول الدلالیة
  • الأخلاق
  • الصحیفة السجّادیة
  • الحسنات

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 17 مرداد 1403
  • تاریخ دریافت: 25 اسفند 1402
  • تاریخ بازنگری: 09 تیر 1403
  • تاریخ پذیرش: 17 مرداد 1403