بلاغت وجه شبه در تشبیهات نهج‌البلاغه و ارتباط آن با طرفین تشبیه در چارچوب نظریه بروک رُز و آندره گوتلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان وادبیات عربی دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم

2 استاذ مشارک فی قسم اللغه العربیه و آدابها بجامعه فرهنگیان

3 استاذمشارک فی قسم علوم القرآن والححدیث بجامعه آیت اله بروجردی

چکیده

وجه شبه حلقه وصل طرفین تشبیه محسوب می‌شود وپیام هر تشبیهی در وجه شبه خلاصه شده است. از این رو بر مبنای آن می‌توان میزان نوآوری، خلاقیت، هنرمندی، هدفمندی و سبک مفهومی هر متنی را استنباط کرد. خطبه‌های نهج البلاغه از روش بی‌نظیری در واژه‌گزینی، سبک ادبی و جنبه‌های بلاغی برخوردار است. یکی از این مؤلفه‌ها که بررسی آن می‌تواند بخشی دیگر از نبوغ کلام امام علی (ع) را نشان دهد و متمایز بودن این متن را با دیگر متون ادبی نشان دهد، تشبیهات از منظر نوع وجه شبه و ارتباط آن با مشبه و مشبه‌به است. بروک رُز و اندره گوتلی دو زبان‌شناس معاصر در خصوص نحوة تحلیل وجه شبه و ارتباط آن با طرفین تشبیه معتقدند که با بررسی نوع وجه شبه و کیفیت تعامل آن با مشبه و مشبه‌به، می‌توان ارزش هر تشبیهی را در متن سنجید. گفتار حاضر، برآن است با کنار گذاشتن مباحث سنتی تشبیه و آنچه که در منابع بلاغی متقدم در خصوص انواع تشبیه گفته شده، تشبیهات نهج‌البلاغه را از منظر آراء دو زبان‌شناس یادشده مورد ارزیابی قرار دهد. در نهایت به این نکته رسیده که تشبیهات نهج‌البلاغه همگی کارکردی و دارای بعد خیالی و تصویرآفرینی بالایی هستند که در خدمت تقویت تفکر و تعقّل و هدایت انسان‌هاست و از بدیهّیات و ظاهرگرایی و توصیفات عادی کاملاً به دور است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [العربیة]

بلاغة وجه الشبه فی تشبیهات نهج البلاغه وعلاقتها مع الطرفین من منظور نظر بروک رز و آندره غوتلی

نویسندگان [العربیة]

  • عسگر بابازاده اقدم 1
  • جمال طالبی قره قشلاقی 2
  • ابراهیم النامداری 3
1 استاذ مشارک فی اللغه العربیه و آدابها بجامعه العلوم والمعارف القرآنیه
2 استاذ مشارک فی قسم اللغه العربیه و آدابها بجامعه فرهنگیان
3 جامعه آیت اله بروجردی
چکیده [العربیة]

وجه شبه حلقه وصل طرفین تشبیه محسوب می‌شود وپیام هر تشبیهی در وجه شبه خلاصه شده است. از این رو بر مبنای آن می‌توان میزان نوآوری، خلاقیت، هنرمندی، هدفمندی و سبک مفهومی هر متنی را استنباط کرد. خطبه‌های نهج البلاغه از روش بی‌نظیری در واژه‌گزینی، سبک ادبی و جنبه‌های بلاغی برخوردار است. یکی از این مؤلفه‌ها که بررسی آن می‌تواند بخشی دیگر از نبوغ کلام امام علی (ع) را نشان دهد و متمایز بودن این متن را با دیگر متون ادبی نشان دهد، تشبیهات از منظر نوع وجه شبه و ارتباط آن با مشبه و مشبه‌به است. بروک رُز و اندره گوتلی دو زبان‌شناس معاصر در خصوص نحوة تحلیل وجه شبه و ارتباط آن با طرفین تشبیه معتقدند که با بررسی نوع وجه شبه و کیفیت تعامل آن با مشبه و مشبه‌به، می‌توان ارزش هر تشبیهی را در متن سنجید. گفتار حاضر، برآن است با کنار گذاشتن مباحث سنتی تشبیه و آنچه که در منابع بلاغی متقدم در خصوص انواع تشبیه گفته شده، تشبیهات نهج‌البلاغه را از منظر آراء دو زبان‌شناس یادشده مورد ارزیابی قرار دهد. در نهایت به این نکته رسیده که تشبیهات نهج‌البلاغه همگی کارکردی و دارای بعد خیالی و تصویرآفرینی بالایی هستند که در خدمت تقویت تفکر و تعقّل و هدایت انسان‌هاست و از بدیهّیات و ظاهرگرایی و توصیفات عادی کاملاً به دور است.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • واژ‌های کلیدی: نهج البلاغه
  • تشبیه
  • وجه شبه
  • بروک رُز
  • آندره گوتلی

مراجع

نهج­البلاغه.
ابن رشیق القیروانی، أبو علی حسن. (1416). العمدة فی محاسن الشعر (صلاح الدین الحواری، مقدمة). دار الحصال.
ابن میثم، میثم بن علی. (1375). شرح نهج البلاغة (قربانعلی معلم وعلی أصغر نوائی، مترجمان). انجمن پژوهش‌های اسلامی.
اکبری، مرضیه، خادمی اشکذری، ملوک، و اکبری، اعظم. (1393). شیوه های آموزش بر پایه تفکر در نهج البلاغه. علوم تربیتی از دیدگاه اسلام. دوفصلنامه مطالعات معارف اسلامی و علوم تربیتی، 2(2)، 5-23. https://sid.ir/paper/257838/fa
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت (پیام یزدانجو، مترجم). نشر مرکز.
بلزی، کارترین. (1379). عمل نقد (عباس فجر، مترجم). نشر قصه.
بیات، حسین. (1398). تحلیل و بررسی تصاویر ادبی دنیا و آخرت در خطبه‌های نهج البلاغة [پایان نامه کارشناسی ارشد]. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه همدان.
پورنامداریان، تقی، و ماهوزی، امیرحسین. (1378). بررسی وجه شبه در کلیات شمس. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 186(186)، 41-64. https://jflh.ut.ac.ir/article_28189.html
تسنیمی، علی، طالبیان، یحیی، غفاری جاهد، مریم، و بیابانی تونه، احمدرضا. (1398). بررسی چیستی و چرایی وجه شبه و کیفیت تعامل آن با طرفین تشبیه بر اساس نظریه بروک رز و آندره گوتلی. دوفصلنامه علمی بلاغت کاربردی و نقد بلاغی، 2(2)، 29-43. https://doi.org/10.30473/prl.2021.46307.1568
تفتازانی، سعدالدین. (1383). مختصر المعانی. دارالفکر.
جرجانی، عبدالقاهر. (1361). أسرار البلاغة (جلیل تجلیل، مترجم). انتشارات دانشگاه تهران.
جرداق، جرج. (1356). عجائب نهج البلاغة (فخرالدین حجازی، مترجم). بعثت.
جعفری، محمدتقی. (د. ت.). شرح نهج البلاغة. مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیة.
حسومی، ولی‌الله. (1393). أنواع تصویر در نهج البلاغه. پژوهشنامه علوی، 5(2)، 49-77. https://alavi.ihcs.ac.ir/article_1495.html
خاقانی، محمد. (1376). جلوه‌های بلاغت در نهج البلاغه. بنیاد نهج البلاغه.
داد، سیما. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی (چاپ سوم). مروارید.
راغب، عبدالسلام أحمد. (1378). کارکرد تصویر هنری در قرآن (سین حسین سیدی، مترجم). سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). صور خیال در شعر فارسی (چاپ پنجم). نشر آگاه.
فاضلی، محمد. (1376). دراسة ونقد فی مسائل بلاغیة هامة (چاپ دوم). انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
قائمی، مرتضی، و طهماسبی، زهرا. (1389). جلوه‌های هنری تصاویر تشبیهی در خطبه‌های نهج البلاغه. مجله پژوهشنامه علوی، 1(2)، 76-96. https://alavi.ihcs.ac.ir/article_301.html
قصاب، ولید. (1985). قضیة عمود الشعر فی النقد العربی القدیم (چاپ دوم). المکتبة الحدیثة.
کریمی، محمود، وکریمی، روح‌الله. (1440). صورة الموت فی نهج البلاغة. دوفصلنامه دراسات حدیثه فی نهج البلاغه، 2(2)، 91-102. https://doi.org/10.30473/anb.2019.6140
مطلوب، أحمد. (1403). معجم المصطلحات البلاغیة (المجلد الأول). مطبعة المجمع العلمی العراقی.
الهاشمی، أحمد. (1386). جواهر البلاغة (حسن عرفان، مترجم). انتشارات ذوی القربی.
Brooke-Rose, C. (1998). A grammar of metaphor. Secker & Warburg.
Goatly, A. (1998). The language of metaphor. Routledge.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 اردیبهشت 1403
  • تاریخ بازنگری: 19 شهریور 1403
  • تاریخ پذیرش: 03 مهر 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار