تأثیر اسلام بر شعر عبدالله بن رواحه و بررسی آن از منظر نقد اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشگاه گنبد کاووس

چکیده

دین اسلام باعث پیدایش مفاهیمی نو در ادب و یا سبب اصلاح و تاکید بعضی مضامین دیگر شد. شاعران صدر اسلام به دفاع از اسلام پرداخته و با سلاح قلم و شمشیر در برابر باطل ایستادند که از بارزترین این شاعران عبدالله بن رواحه است. در این بحث کوشیده‌ایم تا تاثیر اسلام بر شعر عبدالله بن رواحه و میزان اثر پذیری وی از مفاهیم اسلامی و نگاه ناقدانه وی به برخی معاییر جامعه جاهلی سپس سعی وی در اصلاح آنها با سلاح شعر را از منظر نقد اجتماعی با شیوه تحلیلی توصیفی بررسی کنیم. از نتایج این تحقیق این است که اشعار اسلامی عبدالله دارای مفاهیم خالص اسلامی بوده، یا تاکیدی است بر مضامین مقبول دوره جاهلی که اسلام بر آن صحه گذاشته است. شاعر در اشعار اسلامی خود کوشیده است تا آموزه‌های اسلام از جمله شهادت در راه فضیلت، هدف بودن آخرت و وسیله بودن دنیای فانی را بیان کند، و دعوت به دین حق و استقامت در راه آن را به تصویر بکشد. و نیز سعی در استفاده از مفاهیم جدید اسلامی چون شفاعت، فرشتگان، رسالت، عرش و... دارد. ابن رواحه بسیاری از مضامین شعر جاهلی مانند مدح‌های مبالغه آمیز، هجاهای همراه با جفا، و رثاهای دور از حقیقت را رنگی اسلامی بخشید، و اصلاحات چشمگیری در این فنون شعری به وجود آورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

أثر الإسلام على شعر عبدالله بن رواحة ودراسته على ضوء النقد الاجتماعی

نویسندگان [العربیة]

  • سید محمد رضا خضری 1
  • عبدالله نوری زاد 2
1 جامعة الشهید بهشتی
2 جامعة کنبد کاووس
چکیده [العربیة]

الإسلام صار سبباً لخلق المفاهیم الجدیدة فی الأدب، أو سبباً لإصلاح بعض المضامین أو إقرارها أو تأکیدها. شعراء صدر الإسلام قاموا بالدفاع عن الإسلام بکل ما لدیهم من القوة الأدبیة والحربیة، ومن أبرز هؤلاء الشعراء عبدالله بن رواحة. قمنا فی هذا البحث بالتحقیق عن أثر الإسلام فی شعر عبدالله بن رواحة ومستوى تأثره بالإسلام، ثم رؤیته النقدیة إلى بعض المعاییر فی المجتمع الجاهلی وسعیه الحثیث فی إصلاحها بسلاح الشعر والأدب من منظر النقد الاجتماعی وفقاً للمنهج التحلیلی الوصفی. فتوصلنا من خلال هذا البحث إلى أنَّ أشعار عبدالله بن رواحة الإسلامیة مملوءة بالمضامین الإسلامیة المحضة والمفاهیم التی أقرها الإسلام. ومن أهم ما تناوله شاعرنا موضوع الاستشهاد فی سبیل الله تعالى، والذی یبیِّن فیه أنَّ الآخرة هی الغایة، وأنَّ الدنیا بما فیها من الزخارف وسیلة للوصول إلى النعیم الأبدی فیدعو الجمیع إلى اتباع الحق قبل فوات الأوان والثبات فی العمل فیه، والاستقامة عند المدلهمات. یستفید ابن رواحة فی شعره من المعانی الإسلامیة التی کانت غیر موجودة فی الشعر الجاهلی کالشفاعة و الملائکة والرسالة والقیامة و... ومن أهم معالم أثر الإسلام فی شعره إصلاح بعض الفنون الشعریة کالمدح والرثاء والهجاء، فجاءت هذه الفنون بصبغة إسلامیة بعیدة عن جفاء الجاهلیة وغلوها المقیت.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • عبدالله بن رواحة
  • الشعر الإسلامی
  • المضامین الإسلامیة
  • النقد الاجتماعی
قرآن کریم.
ابن کثیر، عماد الدین أبی الفداء. (1418). البدایة والنهایة. دار هجر للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن ماجة القزوینی، محمد بن یزید. (1406). سنن ابن ماجة. مکتبة المعارف للنشر والتوزیع.
أحمد بن حنبل. (د. ت.). المسند. مؤسسة الرسالة.
الأصفهانی، أبو الفرج. (1936). الأغانی. دار الکتب المصریة.
اکبری‌فر، سمیه. (1433). الالتزام الدینی فی العصر الاسلامی حتى نهایة العصر الأموی (پایان نامه کارشناسی ارشد). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
باوان پوری، مسعود، عزیزی‌پور، محمدرضا، و لرستانی، نرجس. (2018). مظاهر التناص الدینی فی شعر عبدالله بن رواحة. مجلة الکلیة الاسلامیة الجامعة، 1(48)، 321-332. https://iu-juic.com/index.php/juic/article/view/1481
البخاری، محمد بن اسماعیل. (1419). صحیح البخاری. بیت الأفکار الدولیة للنشر.
البخاری، محمد بن اسماعیل. (1428). صحیح البخاری. دار الفکر.
البغوی، الحسین بن مسعود. (1409). تفسیر البغوی. دار طیبة.
البیهقی، ابوبکر أحمد بن الحسین. (1408). دلائل النبوة. دار الکتب العلمیة.
الترمذی، محمد بن عیسى. (1417). سنن الترمذی. مکتبة المعارف للنشر والتوزیع.
الجمحی، ابن سلام. (د. ت.). طبقات فحول الشعراء. مطبعة جامعة الإمام محمد بن سعود.
حسان بن ثابت. (1414). دیوان حسان بن ثابت. دار الکتب العلمیة.
حیدری، عادل، عطاش، عبدالرضا، و عبدالکریم، آلبوغیش. (2021). بصمات بلاغیة فی المدائح النبویة فی أشعار عبدالله بن رواحة الأنصاری. مجلة الکلیة الاسلامیة الجامعة، 1(59)، 573-586. https://iu-juic.com/index.php/juic/article/view/1962
السجستانی، أبو داود سلیمان بن الأشعث. (1424). سنن أبی داود. مکتبة المعارف للنشر والتوزیع.
سلطان، جمیل. (1415). عبدالله بن رواحة أمیر شهید وشاعر علی سریر من ذهب. دار القلم.
السیوطی، جلال الدین. (1408). صحیح الجامع الصغیر. المکتب الاسلامی.
الشوربجی، نادیه محمد. (1406). عبدالله بن رواحه وشعره الاسلامی. جامعة ملک سعود.
الشویعر، محمد بن سعد. (1406). عبدالله بن رواحة رائد الشعر الجهاد الإسلامی، حیاته و دراسة فی شعره. منشورات دار الرفاعی للنشر والتوزیع.
الصالحی الشامی، محمد بن یوسف. (1414). سبل الهدى والرشاد فی سیرة خیر العباد. دار الکتب العلمیة.
ضیف، شوقی. (1431). تاریخ الأدب العربی "العصر الإسلامی". دار المعارف.
فروخ، عمر. (1984). تاریخ الادب العربی. دار العلم للملایین.
قصاب، ولید. (1401). دیوان عبدالله بن رواحة ودراسة فی سیرته وشعره. دار العلوم.
قلندریان، حمید. (1394). تأثیر شعر صدر اسلام در پیشبرد اهداف پیامبر (ص) (رساله دکتری). دانشگاه فردوسی، مشهد.
اللامی، آلاط جمعه هادیری. (1401). تصویر پردازی در سروده‌های عبدالله بن رواحه انصاری (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید چمران، اهواز.
النیسابوری، مسلم بن حجاج. (1427). صحیح مسلم. دار طیبة.