نظم و پیوستگی آیات سوره مطففین با نگاهی به مدل نیل رابینسون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور مرکز نیشابور

چکیده

مناسبت میان آیات و سور قرآنی از دیرباز تحت عناوینی چون نظم و دانش تناسب مطرح شده و سپس با وحدت موضوعی سوره‌ها تداوم یافته است. آن چه در بسیاری از آثار تفسیری و علوم قرآنی دیده می شود این است که مولف نظریه خود را در قالب مثال‌های قرآنی بیان می کند بدون اینکه به اصول و مبانی روش خویش اشاره‌ کند. اما در چند دهه اخیر پژوهش‌هایی پیرامون ربط و پیوستگی آیات صورت گرفته که گرایش زبان‌شناختی داشته و با بهره گیری از روش علمی، به تبیین موضوع پرداخته‌اند. نیل رابینسون از جمله قرآن پژوهانی است که می‌توان بر مبنای روش علمی او و با استفاده از تحلیل بلاغی که روشی در تحلیل متون است، ساختار معکوس و متقارن برخی از سوره‌های بلند مدنی را نشان داد و آن را رهاورد مدل تحلیلی رابینسون قلمداد کرد. با توجه به اهمیت بهره‌گیری از روش‌های زبان‌شناسانه در تحلیل پیوستگی متن قرآن‌کریم و جایگاه موضوع در مطالعات قرآن‌پژوهی معاصر، پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای با ابزار فیش‌برداری با بهره‌گیری از شیوه توصیفی تحلیلی کوشیده است، پس از تعیین بخش‌های سوره، با استفاده از واژگان قلاب‌دار، ارتباط بخش‌های متوالی با یکدیگر را نشان دهد. همچنین به ساختار متقارن سوره مطفیین و الگوی نظم معکوس شامل: A B B’A’B’’A’’ با نظر به مدل رابینسون دست یابد. نظر به برخی گفتگوها در مکی و مدنی بودن سوره مطففین، در سایه تبیین پیوستگی آیات سوره مطففین با تکیه بر نشانه-های لفظی و واژگان کلیدی موجود با مدل تحلیلی رابینسون، مکی بودن سوره تقویت شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

ترتیب واستمراریة آیات سورة المطففین مع نظرة على نموذج نیل روبنسون

نویسندگان [العربیة]

  • احمد ربانی خواه 1
  • زهراء قربانی 2
1 Assistant Professor Faculty of Quran and Hadith, Payame Noor University, Tehran, Iran.
2 ماجیستر فی علوم القرآن والحدیث، جامعة بیام نور، مرکز نیسابور
چکیده [العربیة]

وفی القرن العشرین، عندما تم طرح آراء بعض الغربیین فیما یتعلق بالقراءة المنفصلة لآیات القرآن، تم ربط واستمراریة الآیات، والتی نوقشت قدیماً تحت عناوین مثل الترتیب وعلم التوقیت ، تم دفعهم نحو الوحدة الموضوعیة للسور. وفی العقود القلیلة الماضیة، کان لدى معظمهم منهج لغوی، وقد فسر المفکرون فی مجال الدراسات القرآنیة استمراریة الآیات القرآنیة باستخدام الأسالیب العلمیة الشائعة والحدیثة. نیل روبنسون هو أحد علماء القرآن الذین أظهروا البنیة المعکوسة والمتماثلة لبعض السور المدنیة الطویلة اعتمادا على منهج جدید وباستخدام التحلیل البلاغی وهو أسلوب من أسالیب تحلیل النص. نظرا لأهمیة اعتماد الأسالیب اللغویة فی تحلیل استمراریة نص القرآن الکریم ومکانة الموضوع فی الدراسات القرآنیة المعاصرة، فضلا عن عدم الإجماع على المکیة والمدنیة لسورة المطففین فی الوقت الحاضر وفی هذه الدراسة جرت محاولة لتفسیر إمکانیة استمراریة آیات سورة المطففین مع استخدام نموذج نیل روبنسون. بعد تحدید أقسام السورة، یتبین من خلال استخدام الکلمات الخطافیة أن الأقسام المتتالیة مرتبطة ببعضها البعض، والبنیة الحاکمة لهذه السورة هی بنیة متماثلة، ونمط الترتیب العکسی فی هذه السورة هو:A B B’A’B’’A’’. کما أنه بالاعتماد على الإشارات اللفظیة والکلمات المفتاحیة المتوفرة بنموذج روبنسون التحلیلی یتم تعزیز مکیة سورة المطففین.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • سورة المطففین
  • تواصل الآیات
  • روبنسون
  • الترتیب العکسی
قرآن کریم.
ابن عاشور، محمدطاهر. (1997). تفسیر التحریر والتنویر (المجلد الثانی عشر). دار سحنون.
اقبال، ابراهیم، صادقی، عماد، و خیراندیش، ابوذر. (1394). تاریخ گذاری سوره مطففین (موردپژوهی مکی یا مدنی بودن سوره مطففین و نقش آن در تفسیر). پژوهشنامه معارف قرآنی، 6(23)، 139-166. https://doi.org/10.22054/rjqk.2015.5410
آلوسی، محمود‌بن عبدالله. (1430). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (علی عبدالباری عطیه، محقق). (المجلد العاشر، الطبعة الثالثة). دارالکتب العلمیه.
بستانی، محمود. (1424). التفسیر البنائی للقرآن الکریم (ج 5، چاپ اول). بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
توکلی محمدی، نرجس. (1396). تحلیل انتقادی مبانی و روش نیل رابینسون در باب پیوستگی متن (تناسب) قرآن کریم (رسالة دکتری). دانشگاه تهران.
توکلی محمدی، نرجس، و پویازاده، اعظم. (1396). واکاوی کارکرد تحلیل گفتمان در اثبات پیوستگی متن قرآن کریم با تاکید بر رهیافت نیل رابینسون. مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، 1(4)، 25-54. https://quranicstudies.ihcs.ac.ir/article_3046.html
جوادی آملی، عبدالله. (1389). تسنیم: تفسیر قرآن کریم (ج 18). اسراء.
حسین‌احمد، عبدالرزاق. (1420). المکی و المدنی فی القرآن الکریم. دار ابن عفان.
حوی، سعید. (1409). الاساس فی التفسیر (المجلد الحادی عشر، الطبعة الثانیة). دارالسلام.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه (ج 4). دانشگاه تهران، موسسه لغت‌نامه دهخدا.
دهقانی، فرزاد، سخدری، مریم، و مصطفایی، محمد. (1402). تبیین پیوستگی آیات سوره حدید بر اساس مدل آیینه ای نیل رابینسون. پژوهشهای قرآنی، 28(106)، 69-92. 10.22081/jqr.2023.63668.3509
رابینسون، نیل. (1390). ساختار و تفسیر سوره مومنون (أبوالفضل حری، مترجم). حسنا، فصلنامه تخصصی تفسیر، علوم قرآن و حدیث، 2(8)، 16-46. http://noo.rs/sVDky
رابینسون، نیل. (1391). دستان باز؛ قرائتی دوباره از سوره مائده (محمدکاظم شاکر و انسیه عسگری، مترجمان). پژوهشهای قرآنی، 18(69)، 156-190. https://jqr.isca.ac.ir/article_3345.html
راحتی‌بلاباد، مهناز، آل‌رسول، سوسن، و پارسایی، تهمینه. (1402). تحلیل ساختاری سوره اعراف بر اساس سیاق‌محوری آیات مربوط به داستان هود (ع) در اثبات پیوستگی متن قرآن با استفاده از روش نیل رابینسون و تکمیل آن. نشریه قرآن‌شناخت، 16(1)، 59-78. https://qoranshenakht.nashriyat.ir/node/291
رامیار، محمود. (1362). تاریخ قرآن (چاپ اول). أمیرکبیر.
رضایی‌هفتادر، حسن، و زاهدی‌فر، سیفعلی. (1394). آسیب‌شناسی پژوهش نیل‌رابینسون درباره دجّال. انتظار موعود، 15(51)، 7-18. https://www.entizar.ir/article_75343.html
روحانی، محمود. (1366). المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم: فرهنگ آماری کلمات قرآن کریم. آستان قدس رضوی.
روستایی، زهرا، و ایماندار، حمید. (1401). مطالعه تطبیقی نظریه میشل کویپرس و نیل‌رابینسون درباره مسئله نظم قرآن. پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، 11(2)، 127-146. 10.22108/nrgs.2023.135375.1820
زرقانی، عبدالعظیم. (1408). مناهل العرفان فی علوم القرآن. دارالفکر.
سیوطی، جلال‌الدین. (د. ت.). الاتقان فی علوم القرآن (محمد ابوالفضل ابراهیم، محقق). منشورات رضی.
شاکر، محمدکاظم. (1398). رویکردی نو به اعجاز فرآن کریم (چاپ اول). انتشارات جامعة علامه طباطبایی.
شهریاری نسب، سروش، علیزاده منامن، عیسی، و دهقانی، فرزاد. (1397). زبان‌شناسی در خدمت نظم قرآن (چاپ اول). انتشارات عاصم.
صانعی پور، محمدحسن، و لطفی، سیدمهدی. (1395). پیوستگی متن قرآن کریم (چاپ اول). جامعة الإمام صادق.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1363). ترجمه تفسیر المیزان (سیدمحمدباقر موسوی همدانی، مترجم). دفترانتشارات اسلامی.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1391). المیزان فی تفسیر القرآن. موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1425). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. موسسه الاعلمی للمطبوعات.
عبدالرئوف، حسین، و حری، ابوالفضل. (1386). سازگان زبان شناختی قرآن. زیبا شناخت، (17)، 345-370. https://tinyurl.com/3c3e7h8y
عبدالرئوف، حسین، و میر، مستنصر. (1390). مطالعه قرآن به منزله اثری ادبی (أبوالفضل حری، مترجم). نیلوفر.
فاضلی، حمیدرضا، دهقان منگابادی، بمانعلی، زارع زردینی، أحمد، و حیدری مزرعه آخوند، محمدعلی. (1401). بازخوانی انسجام ساختاری قران کریم در پرتو نظریه نظم متقارن از دیدگاه ریموند فرین (مطالعه موردی سوره بقره). پژوهش‌های ادبی- قرآنی، 10(4)، 1-22. 20.1001.1.23452234.1402.10.4.1.0
فتاحی زاده، فتحیه، و شیردل، معصومه. (1396). پژوهشی در تاریخ گذاری سوره «مطففین» (بر مبنای ادله نقلی و اجتهادی). فصلنامه مطالعات قرآنی، 8(29)، 157-179. https://sanad.iau.ir/journal/qsf/Article/655061?jid=655061
فتح الهی، ابراهیم. (1389). متدولوژی علوم قرآن. جامعة الإمام صادق.
فخر رازی، محمدبن عمر. (1411). التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب. دارالکتب العلمیه.
قائمی نیا، علیرضا. (1401). معنا‌شناسی 1 (چاپ چهارم). پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قطب، سید. (1391). فی ظلال القرآن (الطبعة السابعة). دار احیاء التراث العربی.
ماتیوز، پیتر‌هیوگو. (1389). تاریخ مختصر زبان‌شناسی ساختگرا (راحله گندمکار، مترجم). قطره.
محمدعلی نژاد عمران، روح الله، و امامی دانالو، حسام. (1399). تبیین پیوستگی
آیات سوره علق بر اساس روش نیل رابینسون. علم زبان، 7(12)، 279-302. https://doi.org/10.22054/ls.2019.42339.1224
معرفت، محمد هادی. (1375). تاریخ قرآن. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
مکوند، محمود، و شاکر، محمدکاظم. (1394). بازخوانی انسجام متن قرآن در پرتو نظریه نظم متقارن (با تأکید بر دیدگاه میشل کویپرس). پژوهش‌های قرآنی، 20(76)، 4-35. https://jqr.isca.ac.ir/article_906.html
میر، مستنصر. (1387). ادبیات قرآن (مجموعه مقالات) (محمدحسن محمدی مظفر، مترجم). جامعة ادیان و مذاهب.
مینت، رونالد و دیگران. (2004). طریقه التحلیل البلاغی و التفسیر: تحلیلات نصوص من الکتاب المقدس و من الحدیث النبوی الشریف. دارالمشرق.
نکونام، جعفر. (1380). درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن. نشر هستی نما.