تحلیل نمادهای دینی در چکامه

بلاوی, رسول; باوی, طاهر

doi:10.22034/jilr.2024.140996.1155

تحلیل نمادهای دینی در چکامه "بروحی حنانیک" اثر لؤی حبیب الهلال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ أستاذ فی قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة شهید تشمران أهواز، أهواز، إیران

² گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران

10.22034/jilr.2024.140996.1155

چکیده

استفاده از نمادها در شعر مدرن ویژگی مشترک بیشتر شاعران است، کاربست این نمادهاى شعرى از سادگی و سطحی بودن مفاهیم تا عمیق و ژرف بودن آنها متفاوت است و هماهنگ بودن با توالی فکری و کمک به افزایش زیبایی شعر و عمق معانی آن و تأثیر فراوان بر خواننده را می‌طلبد. بنا به اهمیت این موضوع، سعی داریم تا نمودهای نمادگرایی در چکامه‌ی "بروحی حنانیک" اثر شاعر سعودی لؤی حبیب الهلال را بررسى کنیم. این شعر تحسین و تعامل زیادی از مخاطبان، به ویژه مداحان، داشته است و درباره بانو خدیجه (س)، سروده شده است و وضعیت حضرت محمّد  پس از وفات ایشان در عام‌الحزن را روایت می‌کند. این مطالعه با روشی توصیفی - تحلیلی بر آن است تا نمادهای استفاده شده در شعر و زمینه‌های فرهنگی و تاریخی آن را مورد کاوش و بررسی قرار دهد. مقاله‌ی حاضر نمادهای مرتبط با دین، ایمان، عشق، فقدان، نمادگرایی زنان و نقش فعال آن‌ها در زندگی را آشکار کرده است، و مهم‌ترین یافته‌های پژوهش این است که بانو خدیجه (س)، در این شعر نمادی از کرامت، قدرت و حمایت است، در حالی که سایر شخصیت‌های دینی، مانند بانو فاطمه‌ی زهرا، امام علی، و حضرت قاسم فرزند پیامبر (ص)، نمادی از صبر، قدرت، و فقدان هستند. نمادهای اماکن دینی و تاریخی مانند کعبه و شعب ابی‌طالب هم، در پی بیان نقش اساسی بانو خدیجه (س) در روزهای ابتدایی اسلام، مورد استفاده قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ادبیات اسلامی

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل الرمز الدینی فی قصیدة "بروحی حنانیک" للشاعر لؤی حبیب الهلال

نویسندگان [العربیة]

رسول بلاوی ¹
طاهر باوی ²

¹ Professor in the Department of Arabic Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz. Ahvaz, Iran

² قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الإلهیات والمعارف الإسلامیة، جامعة شهید تشمران أهواز، أهواز، إیران

چکیده [العربیة]

یُعد الرمز فی الشعر الحدیث سمة شائعة بین معظم الشعراء، حیث یتنوع توظیف الرمز بین المستویات المختلفة من البساطة إلى العمق، ویتناغم ویتماشى مع التسلسل الفکری، ویُسهم فی تعزیز جمالیة القصیدة وزیادة عمق معانیها وتأثیرها القوی على القارئ. نظرًا لهذه الأهمیة، قررنا دراسة تجلیات الرمز فی قصیدة "بروحی حنانیک" للشاعر السعودی لؤی حبیب الهلال وهی قصیدة لقیت استحساناً وتفاعلاً من الجمهور خاصة الروادید، إذ تتحدّث عن السیدة خدیجة سلام الله علیها، وتحکی حال النبیّ محمّد ﷺ بعد فقدانها فی عام الحزن. تهدف هذه الدراسة وفقاً للمنهج الوصفی - التحلیلی، إلی تحلیل الرموز المستخدمة فی القصیدة، واستکشاف السیاق الثقافی والتاریخی لها، وقد کشفت الدراسة عن رموز تتعلق بالدّین والإیمان والحبّ والفقدان، ورمزیة المرأة ودورها الفاعل فی الحیاة. ومن أهمّ النتائج التی توصّلنا إلیها هی أنّ السیدة خدیجة سلام الله علیها فی هذه القصیدة ترمز إلی الشموخ والقوّة والدعم، کما جاءت الشخصیات الدینیة الأخری للدلالة علی الصبر والقوّة والتحدّی مثل السیدة فاطمة الزهراء، والإمام علی والقاسم ابن النبیّ علیهم السلام، أمّا الأماکن الدینیة والتاریخیة مثل الکعبة وشِعب أبی طالب فقد جاءت لتکشف عن الدور الأساسی الذی قامت به السیدة خدیجة سلام الله علیها فی صدر الإسلام.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

الشعر العربی المعاصر
الرمز الدینی
لؤی حبیب الهلال
قصیدة "
بروحی حنانیک"

مراجع

القرآن الکریم

أبوزید، علی إبراهیم. (1981). الصورة الفنیة فی شعر دعبل الخزاعی (الطبعة الأولى).

أحمد، حمد فتوح. (1978). الرمز والرمزیة فی الشعر المعاصر (الطبعة الثانیة). دار المعارف.

باوی، طاهر. (1444). الصّورة الفنّیة فی شعر العَبدی الکوفی (رسالة ماجستیر). جامعة شهید تشمران.

البدری، جنان خلیفة عباس حسین. (2023). توظیف الرمز الدینی ودلالته فی الشعر العربی الإسلامی.
مجلة العلوم التربویة والنفسیة، 152(152)، 317-346. https://search.mandumah.com/Record/1394446

بروینی، خلیل، وعموری، نعیم. (1431). التناص القرآنی فی روایة حکایات حارتنا لنجیب محفوظ. مجلة آفاق الحضارة الإسلامیة، 2(2)، 145-162. https://afagh.ihcs.ac.ir/article_374.html

بن عطیة، بن عامر، ومحمّد، بلحسین. (2023). جمالیة توظیف الرمز الدینی "خذنی إلى المسجد الأقصى لأیمن العتوم" أنموذجًا. مجلة فصل الخطاب، 2(2)، 423-438. https://asjp.cerist.dz/en/article/230833

بن عمر، الزهرة. (1437). الرمز فی شعر عثمان لوصیف (رسالة ماجستیر). جامعة الشهید حمه لخضر.

حسینی طهرانی، سیّد محمّد حسین. (1433). رسالة السیر والسلوک المنسوبة لبحر العلوم (الطبعة الحادیة عشر). إنتشارات نور ملکوت القرآن.

حسینی طهرانی، سیّد محمّد محسن. (1440). رحلة فی تاریخ الرَّسول الأکرم صلى الله علیه وآله وسلم (الطبعة الأولی، الجلد الأول). مکتب الوحی.

دشتی، محمّد. (1432). ترجمة نهج البلاغة لأمیرالمؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه‌السلام (الطبعة الثالثة). (محمّد دشتی، مترجم). إنتشارات علویون.

رمانی، إبراهیم. (1965). أوراق فی النقد الأدبی (الطبعة الأولی). دار الشهاب.

عباس، علیّ ماجد. (2019). الرمز الدینی فی الشعر العراقی المعاصر. مجلة دیالى، 79(79)، 360-375. https://djhr.uodiyala.edu.iq/index.php/DJHR2022/article/view/2349

عمیش، عبد القادر. (2004). اشتغال الرمز ضمن إسلامیة النص. مجلة حولیات التراث، 2(2)، 7-15. https://asjp.cerist.dz/en/article/39020

فیطس، عبدالقادر. (1430). الشعر الملحون الدینی الجزائری (أطروحة دکتوراه). جامعة الجزائر.

قندسی، عبدالقادر. (2017). توظیف الرمز فی الشعر العربی الحدیث المعاصر. مجلة الآداب والعلوم الإنسانیة، 14(1)، 146-154. https://asjp.cerist.dz/en/article/147233

المتنبی. (2020، 15 یونیو). لعینیک ما یلقى الفؤاد وما لقى. الدیوان. تم الاسترجاع من https://www.aldiwan.net/poem9733.html

محمّد الأمین، قلوش. (1441). تجلیّات الرمز الدینی فی الشعر العربی المعاصر دیوان "لا تسرقوا الشمس" لإبراهیم مقادمة أنموذجًا (رسالة ماجستیر). جامعة أبوبکر بلقاید.

محمّد، الولی. (1990). الصورة الشعریة فی الخطاب البلاغی والنقدی (الطبعة الأولی). المرکز الثقافی العربی.

المساوی، عبدالسلام. (1994). البنیات الدالة فی شعر أمل دنقل. منشورات إتحاد الکتاب العرب.

المناوی، عبد الکریم. (2022). توظیف الرمز الدینی وتأویله فی الشعر المغربی المعاصر الشاعر حسن الأمرانی نموذجًا. مجلة العلوم الإنسانیة والطبیعیة، 3(3)، 404-417. https://doi.org/10.53796/hnsj3927

ناصف، مصطفى. (1983). الصورة الأدبیة (الطبعة الثالثة). دار الأندلس للطباعة والنشر.

الهلال، لؤی حبیب. (2023، 14 أبریل). کلمات قصیدة "بروحی حنانیک". درون العراق. تم الاسترجاع من https://www.doro-iq.com/2023/04/biruhi.html?m=1

هیکل، محمّد حسین. (2012). حیاة محمّد (الطبعة الرابعة). مؤسسة هنداوی للتعلیم والثقافة.