بازخوانی نمایشــنامه «الحُسَینُ ثائِراً وَ شَهیداً» عبدالــرحمن شرقاوی با تکیه بر نظریه گفتمان انتقادی نورمــن فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

3 فعال فرهنگی و پژوهشگر مستقل حوزه علوم قرآن، آموزش و پرورش، کرمانشاه، ایران

چکیده

تحلیل قیام جاودانه حسینی در متون ادبی معاصر به‌ویژه در عرصه دراماتیک، همواره نمایانگر گفتمانی است که به‌مثابه یک واقعه تاریخ‌ساز، عینیت ‌بخش آرمان‌های اصیل انسانی و معنوی است که در بطن خود آوای عدالت‌طلبی و حقیقت‌جویی این نهضت عظیم الهی را به گوش جهانیان می‌رساند. جستار پیش‌رو، باتکیه‌بر رویکردی تحلیلی-توصیفی در بستر تأملات انتقادی فرکلاف در سطوح توصیف، تفسیر و تبیین در پی آن است که از غنای نهفته در گفتمان‌عاشورایی در نمایشنامه «الحُسَینُ ثائِراً وَ شَهیداً» اثر عبدالرحمن شرقاوی که پس از شکست جمال عبدالناصر در دو بخش نگاشته شده پرده‌ برداشته و آن را به‌عنوان تجلی گفتمان مقاومت در جهان معاصر عرب مورد مداقه قرار دهد و بدین‌سان، بستر لازم برای کاوش در مضامین اجتماعی، فرهنگی، ایدئولوژیک و بینامتنی- دینی اثر مذکور را فراهم ‌آورد. نتایج گویای آن است که نویسنده در سطح توصیف، با بهره‌گیری از عناصر زبانی، بلاغی مناسب با روح حادثه، ابعاد معنوی و عاطفی آن را در چارچوبی فراتاریخی به تماشا گذاشته است و در سطح تفسیر، نمایشنامه با بینامتنیت با قرآن کریم و دیگر متون دینی و بازتاب روح بیداری اجتماعی در حادثه، پژواکی متعالی از ایستادگی در برابر استبداد را به مخاطبان القا می‌کند و در سطح تبیین که بیانگر چرایی تدوین نمایشنامه است، باید گفت که نویسنده با تأکید‌ بر مؤلفه‌های اجتماعی و سیاسی، با هجمه‌ای علیه نظام سلطه از ذلت و خواری در جهان معاصر عرب به ستوه آمده و خلق این اثر نمایشی-حماسی را پاسخی به این نیاز روحی عصر خود در احیای ارزش‌های انسانی و انقلابی دانسته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Reinterpretation of the Play "Al-Husayn: The Revolutionary and Martyr" by ʿAbd al-Rahman Sharqawi Based on Norman Fairclough’s Critical Discourse Theory

نویسندگان [English]

  • إحسان ناصری سراب بادیة 1
  • علی سلیمی قلعه‌ئی 2
  • مهدیه ناصری سراب بادیه 3
1 قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب الإنسانیة، جامعة الرازی، کرمانشاه، إیران
2 الأستاذ، قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، جامعة الرازی، کرمانشاه، إیران
3 ناشط ثقافی وباحث مستقل فی مجال علوم القرآن، وزارة التعلیم و التعلم، کرمانشاه، إیران.
چکیده [English]

The study of Imam Husayn’s timeless uprising within contemporary literary works, particularly in the dramatic genre, continually illustrates a discourse that, as a transformative historical event, embodies profound human and spiritual ideals. This discourse resounds with calls for justice and truth, conveying the essence of this grand, divinely inspired movement to the world. This article, employing an analytical-descriptive approach based on Fairclough's critical discourse theory across the dimensions of description, interpretation, and explanation, seeks to uncover the depth of Ashura's discourse within ʿAbd al-Raḥmān Sharqāwī’s play, Al-Husayn: The Revolutionary and Martyr, written in response to the Arab world’s shifting political landscape after Gamal Abdel Nasser’s defeat. The play is examined as a representation of the discourse of resistance in modern Arab culture, providing a platform to explore its social, cultural, ideological, and intertextual-religious themes. Findings indicate that at the descriptive level, the playwright uses linguistic and rhetorical elements reflecting the event’s spirit, highlighting its spiritual and emotional impact in a transhistorical frame. At the interpretive level, the play resonates with intertextual elements, including the Qur’an and other religious texts, conveying the spirit of social awakening and resistance against oppression. At the explanatory level, the playwright critiques contemporary oppression, reflecting a need to revive human and revolutionary values in his time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Husayn
  • Arabic drama
  • Ashura uprising
  • ʿAbd al-Rahman Sharqawi
  • Norman Fairclough's theory
قرآن کریم
ابن طاووس، علی بن موسی. (1383). لهوف سید ابن طاووس (ترجمه مهدی لطفی). قم: نسیم حیات.
ابن قولویه، جعفر بن محمد. (1356). کامل الزیارات. نجف: دارالمرتضویة.
الإسکافی، محمد بن عبدالله. (1402ق). المعیار و الموازنة فی فضائل الإمام أمیرالمؤمنین (ع) (تحقیق: الشیخ محمدباقر المحمودی). بیروت: مؤسسة فؤاد بصینو للتجلید.
انصاری، نرگس، و فصیحی، صفورا. (1401). بررسی حقیقت‌مانندی در نمایشنامه‌های عاشورایی معاصر (مورد پژوهی الحر الریاحی، الحسین ثائرا و الحسین). زبان و ادبیات عربی، 14(4)، 48-65. https://doi.org/10.22067/jallv14.i4.2204-1132
برکاوی، عبدالفتاح عبدالعلیم. (1411ق). دلالة السیاق بین التراث و علم اللغة الحدیث. قاهره: دارالمنار.
بنت الشاطی، عایشه عبدالرحمن. (1406ق). السیدة زینب عقیلة بنی‌هاشم. بیروت: دارالکتب العربی.
پالمر، فرانک. (1366). نگاهی تازه به معنی‌شناسی (ترجمه کوروش صفوی). تهران: نشر پنگوئن.
الجبوری، کامل سلمان. (2003م). معجم الأدباء من العصر الجاهلی حتی سنة 2002م. بیروت: دارالکتب العلمیة.
دبیر مقدم، محمد. (1386). زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی. تهران: انتشارات سمت.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال، و رادفر، فیروزه. (1388). تحول الگوی صدور انقلاب در دوران دفاع‌ مقدس. فصلنامه خط اول رهیافت انقلاب اسلامی، 3(11)، 57-82. دسترسی: https://surl.li/tbrjuv
زمخشری، محمود جار الله. (1985م). اساس البلاغة. مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
شرقاوی، عبدالرحمن. (1399). سفر خروج (ترجمه غلامرضا امامی). تهران: امیرکبیر.
شرقاوی، عبدالرحمن. (1995م). الحسین ثائراً و شهیداً. بیروت: دارالکتب العالمیة.
شیخ صدوق ابن بابویه قمی، علی بن الحسین. (1386ق). علل الشرایع و الاحکام. قم: المکتبة الحیدریة.
صانعی‌پور، محمد حسن. (1390). مبانی تحلیل کارگفتی در قرآن کریم. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
الصعیدی، عبدالفتاح. (2003م). معجم الأدباء من العصر الجاهلی حتى سنة 2002م. بیروت: دارالکتب العلمیة.
عزّام، محمد. (2001م). النص‌ الغا‌ئب‌: دراسة تجلیا‌ت‌ التنا‌ص‌ فی‌ الشعر العربی. دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
عید، محمد السید. (1407ق). فانتازیا؛ رؤیة نقدیة درامیة لمسرح عبدالرحمن الشرقاوی. ابداع، 5(4)، 14-30. https://testarchbeta.alsharekh.org/Articles/164/16880/380605
فرحان دعیم، عقیل. (1400). بررسی نحوی و بلاغی جملات طلبی در نمایشنامه حسین ثائراً (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد). دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان (ترجمه فاطمه شایسته‌پیران و دیگران). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
فسنقری، حجت‌الله، و سالمی مغانلو، بهروز. (1397). جلوه‌های پایداری در نمایشنامه الحسین ثائراً شهیداً اثر عبدالرحمن الشرقاوی. ادب عربی، 10(1)، 217-235. 10.22059/jalit.2018.225179.611625
فضل، صلاح. (1992م). بلاغة الخطاب و علم النص. الکویت: عالم المعرفة.
قائمی‌نیا، علیرضا. (1393). بیولوژی نص؛ نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قرائتی، محسن. (1388). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
محسنی، محمدجواد. (1391). جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف. مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، 2(3)، 63-86. دسترسی: https://surl.li/ezulpy
مفید، محمد بن محمد. (1413ق). المزار (تصحیح محمد باقر ابطحی). قم: کنگره جهانی شیخ مفید.
ناصری سراب بادیه، احسان. (1403). تحلیل گفتمان موجود در دو خطبه «غراء و اشباح» نهج البلاغه بر اساس نظریه انتقادی نورمن فرکلاف (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد). دانشگاه رازی کرمانشاه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
ناظمیان، رضا. (1387). متون نظم و نثر معاصر2. تهران: دانشگاه پیام نور.
نوری کیذقانی، سید مهدی. (1403). درس‌های مکتب حسینی در نمایشنامه الحسین ثائرا و شهیدا اثر عبدالرحمن شرقاوی. پژوهش‌نامه معارف حسینی، 9(35)، 7-24. https://www.maarefehosseini.ir/article_206328.html
نوری، حسین بن محمدتقی. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسـائل (تحقیق: مؤسسة آل البیت). قم: مؤسسه آل بیت.