بازخوانی نمایشنامه «الحُسَینُ ثائِراً وَ شَهیداً» عبدالرحمن شرقاوی با تکیه بر نظریه گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 استاد تمام، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

3 فعال فرهنگی و پژوهشگر مستقل علوم قرآن، آموزش و پرورش، کرمانشاه، ایران

چکیده

تحلیل قیام جاودانه حسینی در متون ادبی معاصر به‌ویژه در عرصهٔ دراماتیک، همواره نمایانگر گفتمانی است که به‌مثابه یک واقعه تاریخ‌ساز، عینیّت‌بخش آرمان‌های اصیل انسانی و معنوی است که در بطن خود آوای عدالت‌طلبی و حقیقت‌جویی این نهضت عظیم الهی را به گوش جهانیان می‌رساند. جستار پیش‌رو، باتکیه‌بر رویکردی توصیفی-تحلیلی در بستر تأملات انتقادی فرکلاف در سطوح توصیف، تفسیر و تبیین در پی آن است که از غنای نهفته در گفتمان‌عاشورایی در نمایشنامه «الحُسَینُ ثائِراً وَ شَهیداً» اثر عبدالرحمن شرقاوی که پس از شکست جمال عبدالناصر در دو بخش نگاشته شده پرده‌ برداشته و آن را به‌عنوان تجلی گفتمان مقاومت در جهان معاصر عرب مورد مداقه قرار دهد و بدین‌سان، بستر لازم برای کاوش در مضامین اجتماعی، فرهنگی، ایدئولوژیک و بینامتنی- دینی اثر مذکور را فراهم ‌آورد. نتایج گویای آن است که نویسنده در سطح توصیف، با بهره‌گیری از عناصر زبانی، بلاغی مناسب با روح حادثه، ابعاد معنوی و عاطفی آن را در چارچوبی فراتاریخی به تماشا گذاشته است و در سطح تفسیر، نمایشنامه با بینامتنیت با قرآن کریم و دیگر متون دینی و بازتاب روح بیداری اجتماعی در حادثه، پژواکی متعالی از ایستادگی در برابر استبداد را به مخاطبان القا می‌کند و در سطح تبیین که بیانگر چرایی تدوین نمایشنامه است، باید گفت که نویسنده با تأکید‌ بر مؤلفه‌های اجتماعی و سیاسی، با هجمه‌ای علیه نظام سلطه از ذلت و خواری در جهان معاصر عرب به ستوه آمده و خلق این اثر نمایشی-حماسی را پاسخی به این نیاز روحی عصر خود در احیای ارزش‌های انسانی و انقلابی دانسته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

إعادة قراءة مسرحیة «الحُسَینُ ثائراً وَشَهیداً» لِعبد الرحمن الشرقاوی اعتماداً على نظریة الخطاب النقدی لِنورمان فیرکلاف

نویسندگان [العربیة]

  • إحسان ناصری سراب بادیة 1
  • علی سلیمی قلعه‌ئی 2
  • مهدیه ناصری سراب بادیه 3
1 قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب الإنسانیة، جامعة الرازی، کرمانشاه، إیران
2 الأستاذ، قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، جامعة الرازی، کرمانشاه، إیران
3 ناشط ثقافی وباحث مستقل فی مجال علوم القرآن، وزارة التعلیم و التعلم، کرمانشاه، إیران.
چکیده [العربیة]

إنَّ تحلیل ثورة الحسین الخالدة فی النصوص الأدبیة المعاصرة، وخصوصاً فی المجال الدرامی، یعبِّر دوماً عن خطاب یتجلى کحدث تاریخی مؤثر، یجسد القیم الأصیلة الإنسانیة والروحیة، لیُسمِع صوت السعی نحو العدالة والبحث عن الحقیقة للعالم أجمع فی هذا الحراک الإلهی العظیم. وتهدف هذه الدراسة، المعتمدة على منهج تحلیلی-وصفی ضمن إطار تأملات فیرکلاف النقدیة فی مستویات الوصف والتفسیر والتفسیر السببی، إلى الکشف عن ثراء الخطاب العاشورائی الکامن فی مسرحیة «الحُسَینُ ثائراً وَشَهیداً» لعبد الرحمن الشرقاوی، التی کُتبت عقب هزیمة جمال عبد الناصر، حیث تسلط الضوء على الخطاب المقاوم کونه تجلیاً لهذه الحرکة فی العالم العربی المعاصر، لتوفر بذلک الأساس اللازم للاستکشاف فی الموضوعات الاجتماعیة والثقافیة والإیدیولوجیة والدینیة البینیة فی العمل. وتظهر النتائج أنَّ المؤلف، فی مستوى الوصف، یستعین بعناصر لغویة وبلاغیة تتوافق مع روح الحادثة، لیعرض الأبعاد الروحیة والعاطفیة بصورة تتجاوز التاریخ؛ بینما فی مستوى التفسیر، یُظهر النصّ الدرامی التفاعل مع القرآن الکریم والنصوص الدینیة الأخرى ویعکس روح النهضة الاجتماعیة المرتبطة بالحادث، لیکون صدىً شامخاً لمقاومة الاستبداد لدى الجمهور؛ أما فی مستوى التفسیر السببی، الذی یوضح سبب تألیف المسرحیة، فیمکن القول إنَّ المؤلف، بتأکیده على المکونات الاجتماعیة والسیاسیة، یقدم صرخة فی وجه النظام السلطوی، مستنکراً المذلة والضعف فی الواقع العربی المعاصر، لیعتبر أن هذا العمل المسرحی-الملحمی ردّاً على الحاجة الروحیة لعصره فی إحیاء القیم الإنسانیة والثوریة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإمام الحسین (ع)
  • المسرح العربی
  • ثورة عاشوراء
  • عبد الرحمن الشرقاوی
  • نظریة نورمان فیرکلاف

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 16 دی 1403
  • تاریخ دریافت: 20 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 08 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 16 دی 1403