گفتمان سکوت در نمایشنامه «الحسین ثائرا» اثر عبدالرحمن الشرقاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور استان کردستان، مرکز سنندج

چکیده

«تحلیل گفتمان سکوت» از جمله الگوهای نوین زبان‌شناختی است که با بهره‌گیری از دستاوردهای علوم متعدد همچون آواشناسی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی زبان به واکاوی سطوح مختلف سکوت در بافت کلام همچنین به مطالعۀ نقش ناگفته‌ها و عبارات محذوف در شکل‌گیری روایت می‌پردازد. در چارچوب این الگو، سکوت به غیاب عناصر زبانی گفته می‌شود که فقدان آنها در متن، حضوری دلالتمند ایجاد ‌کند؛ براین-اساس در پژوهش حاضرسعی برآن است که در نمایشنامۀ «الحسین ثائراً» با کاربست رویکرد تحلیل گفتمان سکوت و با تکیه بر روش توصیفی‌تحلیلی، ضمن مطالعۀ گونه‌های سکوت، کارکرد گفتمانی این گونه‌ها در پیشبرد متن همچنین نقش آنها در ایجاد ارتباط میان مؤلفه‌های درون‌زبانی و برون‌زبانی بررسی گردد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در نمایشنامۀ حاضر، سکوت در سه سطح ساختاری، معنایی و کاربردشناختی بازنمایی شده و دارای کارکرد روایی و اجتماعی است. کارکرد روایی آن با فضاسازی، گره-افکنی، شخصیت‌پردازی و گسترش پیرنگ در ارتباط است و کارکرد اجتماعی بر انگیزه‌های روان‌شناختی و سیاسی شرقاوی دلالت دارد. سکوت گفتمانی به واسطۀ حضور غیرفیزیکی و دلالتمند آن دسته عناصر زبانی که به توصیف رخدادها و بحران‌های حاکم بر سرزمین مصر و دیگر جوامع عرب‌زبان می‌پردازند، بیانگر هم‌بستگی متن با عوامل برون‌زبانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

خطاب الصمت فی مسرحیة «الحسین ثائرا» لعبد الرحمن الشرقاوی

چکیده [العربیة]

یعد "تحلیل الخطاب الصامت" أحد النماذج اللغویة الجدیدة التی تستفید من إنجازات العلوم المختلفة مثل علم الصوتیات وعلم النفس وعلم اجتماع اللغة لتحلیل مستویات الصمت المختلفة فی سیاق الکلام، وکذلک یدرس دور العبارات غیر المذکورة والمحذوفة فی تشکیل السرد. وفی إطار هذا النموذج یقال إن الصمت هو غیاب العناصر اللغویة التی یخلق غیابها حضورا ملموسا فی النص. لذا جرت فی البحث الحالی محاولة دراسة أنواع الصمت فی مسرحیة "الحسین ثائرا" من خلال تطبیق منهج تحلیل خطاب الصمت والاعتماد على المنهج الوصفی التحلیلی، ووظیفة الخطاب لهذه الأنواع فی مسرحیة "الحسین ثائرا" وینبغی التحقیق فی تطویر النص، فضلا عن دورها فی إقامة علاقة بین المکونات اللغویة وخارجها. وأظهرت نتائج البحث أن الصمت فی المسرحیة الحالیة یمثل على ثلاثة مستویات بنیویة ودلالیة واجرامیة وله وظیفة سردیة واجتماعیة. وترتبط وظیفتها السردیة بخلق الفضاء، وعقد العقد، وتوصیف، والحبکة وتوسیعها، کما تشیر وظیفتها الاجتماعیة إلى دوافع نفسیة وسیاسیة شرقیة. إن الصمت الخطابی، من خلال الحضور غیر المادی والإیحائی لتلک العناصر اللغویة التی تصف الأحداث والأزمات التی تحکم أرض مصر وغیرها من المجتمعات الناطقة بالعربیة، یشیر إلى ارتباط النص بعوامل خارجة عن اللغة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • اللسانیات
  • خطاب الصمت
  • مسرحیة حسین ثائرا
  • عبد الرحمن الشرقاوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 10 بهمن 1403
  • تاریخ دریافت: 27 مرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 10 آبان 1403
  • تاریخ پذیرش: 10 بهمن 1403