بررسی معنا شناختی واژگان متفرد حوزه معنایی حالات و صفات در بافت کلامی نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد در رشته نهج البلاغه از دانشگاه لرستان

چکیده

در متن نهج البلاغه واژگانی وجود دارد که تنها یک­بار به کار رفته است، از این­رو می­توان آن­ها را متفرد نامید، برخی از این واژگان در حوزه­ی معنایی خود مترادف دارند، ولی هیچ یک از این واژگان مترادف، نمی­تواند در محور همنشینی کلام، جایگزین واژه­ی متفرد شود؛ چرا که واژگان متفرد در عین اشتراکات معنایی گاه در بافت کلام بار معنایی و مفهومی گسترده­تر دارند، که سایر واژگانِ همان حوزه معنایی این ویژگی را ندارند و گاه استفاده از آرایه­های ادبی که از میان آن­ها سجع، استعاره و کنایه بیشترین کاربرد را دارد، باعث تمایز واژه­ی متفرد و به ­کار رفتن آن در بافت کلام حضرت شده است. در این پژوهش درصدد هستیم با استخراج واژگان متفرد حوزه­ی معنایی حالات و صفات، چه از نظر معنا و مفهوم و چه از نظر ادبی که برجستگی بیشتری در بافت جمله دارند، به بررسی معانی آن­ها با توجه به کتب لغت و شروح موجود و مقایسه­­ی هر یک از این واژگان با واژگان مترادف هم حوزه اش بپردازیم و با توجه به معانی بدست آمده، تفاوت و فروق معنایی واژگان متفرد با سایر مترادفات در حوزه معنایی خاصش را ذکر کنیم. از این رهگذر به علت استفاده­ی این واژگان متفرد در بافت کلامی مخصوص خود وگستره­ی مفهومی خاص و منحصر به فرد هر واژه و ابعاد زیبایی شناختی کلام حضرت دست می­­یابیم. از دیگر دستاوردهای این پژوهش این است که آشکار می­شود واژگان متفرد نسبت به واژگان مترادف هم حوزه­­ی خود، دارای بار معنایی و مفهومی خاص و متمایزی هستند که آنها را با سیاق و بافت کلامی خودشان در بالاترین حد هماهنگی قرار می دهد. ما در دستیابی به این اهداف از روش توصیفی تحلیلی بهره می­بریم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Semantic Reading of Unique Lexical Items within the Semantic Field of States and Attributes in Light of the Rhetorical Context of Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • حسین چراغی وش 1
  • کبری حیدری 2
1 الأستاذ المساعد بقسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة بوعلی سینا، همدان، إیران
2 المتخرج من جامعة لرستان فی مرحلة ماجیستر فی فرع نهج البلاغة
چکیده [English]

In Nahj al-Balaghah, certain words appear only once in the text; therefore, they can be considered unique lexical items. Some of these words may share meanings with synonyms, yet no synonym can fully replace the unique word in context. This is because the unique word often carries broader connotations and subtler nuances that other words within the same semantic field lack. Such distinctive features become evident especially when the words are employed in rhetorical arrays, where devices like rhyme, metaphor, and metonymy are frequently used.
In this study, we aim to identify and analyze these unique words, focusing on their semantic and literary dimensions. Their meanings are examined through classical dictionaries, exegetical works, and commentaries, while also comparing them with their synonyms to highlight semantic differences. Particular attention is given to the contextual implications of these words, which reveal their unique contribution to the rhetorical and aesthetic texture of the text. To achieve this, we adopt a descriptive-analytical approach, seeking to demonstrate how the use of unique lexical items in Nahj al-Balaghah enriches its semantic depth and literary artistry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balaghah
  • semantics
  • semantic relations
  • lexical texture
  • unique words
  • synonymy
القرآن الکریم
ابن فارس، أبو الحسین أحمد. (1404هـ). معجم مقاییس اللغة (تحقیق عبد السلام محمد هارون).
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414هـ). لسان العرب (الطبعة الثالثة). بیروت: دار الفکر، دار صادر.
البحرانی، ابن میثم. (1375هـ.ش). ترجمة شرح ابن میثم (ترجمة حبیب‌الله الروحانی؛ ج 4). مشهد: مجمع البحوث للبقعة الرضویة المقدسة.
البحرانی، ابن میثم. (1375هـ.ش). ترجمة شرح ابن میثم (ترجمة قربانعلی المحمدی المقدَّم، علی أصغر نوائی‌زاده؛ ج 1). مشهد: مجمع البحوث للبقعة الرضویة المقدسة.
البحرانی، ابن میثم. (1375هـ.ش). ترجمة شرح ابن میثم (ترجمة محمد رضا العطائی؛ ج 5). مشهد: مجمع البحوث للبقعة الرضویة المقدسة.
البیهقی الفرید، علی بن زید. (1367هـ.ش). معارج نهج البلاغة (تحقیق محمد تقی دانش‌پژوه). مشهد: مکتبة المرعشی النجفی العامة.
الجزری، ابن الأثیر. (1376هـ.ش). النهایة فی غریب الحدیث (الطبعة الرابعة). قم: منظمة الإسماعیلیان للطبع.
الجوهری، أبو نصر إسماعیل بن حماد. (1404هـ). الصحاح فی اللغة (تحقیق أحمد عبد الغفور عطار). بیروت: مکتبة مشکاة الإسلامیة، دار العلم للملایین.
الحسینی الشیرازی، السید محمد. (د.ت). توضیح نهج البلاغة. طهران: دار التراث للشیعة.
الحسینی الواسطی الزبیدی، السید مرتضى. (1414هـ). تاج العروس من جواهر القاموس (الطبعة الأولى). بیروت: دار الفکر.
الراغب الأصفهانی، حسین بن محمد. (1412هـ). المفردات فی غریب القرآن (تحقیق صفوان عدنان داوودی؛ الطبعة الأولى). دمشق/بیروت: دار العلم، الدار الشامیة.
الصفوی، کورش. (1390هـ.ش). مدخل إلى علم الدلالة (الطبعة الرابعة). طهران: منشورات سوره مهر.
الطریحی، فخر الدین. (1416هـ). مجمع البحرین (تحقیق السید أحمد الحسینی). طهران: مکتبة المرتضوی.
عمر، أحمد مختار. (1385هـ.ش). علم الدلالة (ترجمة سید حسین سیدی). مشهد: منشورات جامعة فردوسی.
الفراهیدی، خلیل بن أحمد. (1409هـ). کتاب العین. قم: منشورات هجرت.
الفیومی، أحمد بن محمد. (1414هـ). مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: مؤسسة دار الهجرة.
القرشی البنائی، السید علی أکبر. (1377هـ.ش). مفردات نهج البلاغة (تحقیق محسن البکائی؛ الطبعة الأولى). طهران: منظمة نشر قبلة الثقافیة.
مدرس وحید، أحمد. (1358هـ.ش). شرح نهج البلاغة (ج 2). قم: الناشر نفسه.
المصطفوی، حسن. (1368هـ.ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. طهران: [دون مطبِع].
معارف، مجید، & خان بابا، مژگان. (1394هـ. ش). بررسی و نقد متفردات کتاب سلیم بن قیس هلالی. مجلة علوم حدیث المحکّمة، (76)، 71–92. تم الوصول إلی المقال من موقع: https://hadith.riqh.ac.ir/article_12247.html
المکارم الشیرازی، ناصر. (1387هـ.ش). کلام الإمام (ج 1). طهران: دار الکتاب الإسلامیة.
الموسوی، السید عباس علی. (1376هـ.ش). شرح نهج البلاغة. بیروت: دار الرسول الأکرم، دار المحجة البیضاء.
المهیار، رضا. (1375هـ.ش). المعجم الأبجدی العربی–الفارسی (الطبعة الثانیة). طهران: [دون ناشر].