واکاوی ضابطه خشونت و الفاظ مترادف و متقابل آن در آیات الاحکام قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

در عصر جدید، برخی افراد و گروه‌ها ازجمله بسیاری از جوامع بین‌المللی به دنبال ترویج اسلام‌ستیزی هستند و برآنند که برخی الفاظ موجود در آیات الاحکام، به ویژه الفاظ مربوط به قوانین کیفری مانند قصاص، قطع عضو و شلاق را به عنوان اصطلاحاتی غیراخلاقی و ترویج‌دهنده خشونت و افراطی‌گری معرفی کنند. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی واژگان قرآنی پیرامون خشونت پرداخته و بر لزوم درک عمیق و تفکر درباره مفاهیم مرتبط با خشونت، تأکید می‌کند تا از تفسیرهای سطحی و یک‌بعدی پرهیز شود. یافته­ها نشان می­دهد که واژه «خشونت» به‌طور مستقیم در قرآن نیامده است، اما اصطلاحات «شدت، غلظت، فظّ و غضب» ازجمله واژگانی هستندکه در شبکه معنایی واژگان قرآنی حوزه خشونت قرار می­گیرند. در مقابل، واژگانی مانند عفو و صفح و مدارا، وجود دارند که بر صلح و رفتار مسالمت‌آمیز تأکید دارند. همچنین، علاوه بر قرآن، در منابع فقهی واژگانی مانند تسامح و تساهل نیز وجود دارند که مضامین فوق را تاًکید می­کنند. لذا برآیند تحقیق این است که اگرچه نوعی مراتب إعمال خشونت در این آیات مشاهده می‌شود؛ اما از دیدگاه قرآن خشونت تنها در شرایطی مجاز است که دیگر گزینه‌ها مانند پیشگیری، بخشش و رأفت به نتیجه نرسند و درواقع به‌عنوان آخرین راه‌حل در نظر گرفته می‌شود. همچنین بر اهمیت برقراری عدالت و دفاع در برابر تجاوز تأکید دارد، به‌طوری‌که اگر بتوان با روش‌های مسالمت‌آمیز به اهداف عادلانه دست‌یافت، مجاز به خشونت نبوده و در مورد مجاز نیز إعمال خشونت در برابر نافرمانی و ظلم، باید با ضابطه «عقلانیت» و «اخلاق» همراه باشد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Criterion of Violence and Its Synonymous and Antonymous Expressions in the Verses of Ahkam in the Quran

نویسندگان [English]

  • مُزْجان دَاوُدی 1
  • محمد رضا کِیخا 2
  • عارف بشیری 3
1 قسم الفقه وأصول القانون الإسلامی، کلیة الإلهیات، جامعة سیستان وبلوجستان، زاهدان، إیران.
2 قسم الفقه وأصول الشریعة الإسلامیة، کلیة أصول الدین، جامعة سیستان وبلوشستان، زاهدان، إیران.
3 قسم الفقه وأصول القانون الإسلامی، کلیة الإلهیات، جامعة شهید تشمران الأهواز، الأهواز، إیران.
چکیده [English]

In the modern era, some individuals and groups, including international communities, have sought to denigrate certain terms in the verses of Islamic law, particularly criminal laws such as retribution, amputation, and flogging, labeling them as unethical and promoting violence and extremism. This article employs a descriptive-analytical method to explore Quranic vocabulary concerning violence and emphasizes the necessity of deep understanding and contemplation regarding concepts related to violence to avoid superficial and one-dimensional interpretations. The term “violence” does not appear directly in the Quran; however, terms such as "severity," "harshness," "foulness," and "anger" are among the words that fall within the semantic network of Quranic vocabulary related to violence. In contrast, terms like "tolerance," "forbearance," and "conciliation" emphasize peace and amicable behavior. The findings of this research indicate that while certain degrees of violence are observed in these verses, according to the Quran, violence is only permissible under conditions where other options—such as prevention, forgiveness, and compassion—prove ineffective and is ultimately considered a last resort. The Quran underscores the importance of establishing justice and defending against aggression, asserting that if just goals can be achieved through peaceful methods, there is no need for violence. Nevertheless, the Quran emphasizes that the application of violence against disobedience and oppression must be accompanied by the principles of "rationality" and "ethics."

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’an
  • principle of violence
  • synonym
  • antonym
  • verses of ahkam (legal verses)

مراجع

قرآن کریم.
ابن درید، محمد بن حسن. (1988). جمهرة اللغه (چاپ اول). بیروت: دارالعلم للمالیین.
ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغة (تحقیق عبیدالسلام محمد هارون، چاپ اول). قم: مکتب الإسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (تصحیح جمال‌الدین میردامادی). بیروت: دار الفکر.
ازهری، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغه (چاپ اول). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
اکبری، رسول، & حسن‌زاده، مهدی. (1393ش). «واکاوی تحریم خشونت مستقیم در شواهد قرآن». مجله آموزه‌های قرآنی، 20، 3-28. دسترسی: https://surl.li/tmgqzj.
اوسی، علی. (1381ش). روش علامه طباطبایی در تفسیر قرآن (ترجمه حسین میرجلیلی). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
آنتونی ارپی آستر. (1379). خشونت و جامعه (به اهتمام اصغر افتخاری). تهران: نشر سفیر.
بحرانی، سیدهاشم. (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
حجاریان، سعید. (1379ش). «نسبت دین و خشونت». بازتاب اندیشه، شماره 5. دسترسی: ensani.ir/fa/article/90355.
حسن‌زاده، مهدی، & اکبری، رسول. (1392ش). «بررسی جایگاه صلح فرهنگی در قرآن کریم». مجله آموزه‌های قرآنی، 17، 1-26. دسترسی: qd.razavi.ac.ir/article_1207.html.
حسینی شیرازی، سیدمحمد. (1393). نفی خشونت در اسلام. قم: جلال‌الدین.
حلال‌خور، کوثر، و گلجانی، ایرج. (1399ش). وجوه معنایی خشونت در قرآن کریم. تفسیر‌پژوهی، 7(14)، ۵۷-۸۳. دسترسی: https://quran.azaruniv.ac.ir/article_14251.html.
راعی، مسعود. (1381). خشونت؛ احکام اسلامی و کنوانسیون‌های بین‌المللی. قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غرائب القرآن (تحقیق صفوان عدنان داوودی). بیروت: دارالعلم، الدار الشامیه.
رمضانی مبارکه، مرضیه. (1396). «موضع اسلام در برابر خشونت». دومین کنفرانس بین‌المللی مطالعات اجتماعی فرهنگی و پژوهش دینی. دسترسی: https://civilica.com/doc/659630.
سروش، عبدالکریم. (1377، اسفند). «دیانت، مدارا و مدنیت». ماهنامه کیان، 8(45)، 20. دسترسی: https://surl.li/glbzli.
طباطبایی، محمد حسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (ترجمه سید محمدباقر همدانی، ج 9). قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی، فضل بن حسن. (1360). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ترجمه مترجمان، ج 11). تهران: انتشارات فراهانی.
طبرسی، محمد. (1360ش). ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ترجمه مترجمان، چاپ اول). تهران: انتشارات فراهانی.
طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375ش). مجمع البحرین (تصحیح احمد حسین اشکوری). تهران: مرتضوی.
عباسی، احمد. (1387ش). خشونت و تندروی از منظر اسلام. دین و اندیشه. دسترسی: https://surl.li/sttctk.
العبدالخانی، ساجده. (1396). «خشونت در خانواده و نگرش معنوی اسلام به آن». پژوهش‌های معنوی.  دسترسی: https://surl.li/tlpzsl.
عبدالمحمدی، حسین. (1391). تساهل و تسامح از دیدگاه قرآن و اهل بیت. قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی.
العسکری، ابو هلال. (بی‌تا). معجم الفروق اللغویة. قم: مؤسسه النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
فراهیدی، خلیل بن أحمد. (1409ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
فنائی، ابوالقاسم. (1397ش). «خشونت دینی: واقعیت یا توهم؟». دو فصلنامه حقوق بشر, (26)، 3-30.
دسترسی: humanrights.mofidu.ac.ir/article_34701.html.
قرشی بنایی، علی‌اکبر. (1412ق). قاموس القرآن. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
قرشی، علی‌اکبر. (1371). قاموس القرآن (ج 5، ص 195). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
کریمی‌تبار، مریم. (1392). «نقد انگاره خشونت‌آمیز بودن مجازات‌های دنیوی در قرآن با تأکید بر روایات تفسیری». نشریه تفسیر اهل‌بیت (ع)، 1(2)، 79-94. دسترسی: noormags.ir/article/1081737.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1329ق). الکافی. قم: دارالحدیث.
مجلسی، محمدباقر. (1315ق). بحارالانوار. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مطهری، مرتضی. (1389). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش). تفسیر نمونه (ج 8، ص 41). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
میرخلیلی، سیدمحمود. (1379ش). «خشونت و مجازات». فصلنامه کتاب نقد، (14-15)، 124-153. دسترسی: noormags.ir/view/fa/articlepage/61874.
میرعلی، محمد، & موسوی، سیدیحیی. (1400). «نقد و ارزیابی نظریه ذات‌گرایی خشونت در اسلام با تأکید بر آراء اندیشمندان غیرمسلمان». فصلنامه علوم سیاسی، (93)، 8. https://doi.org/10.22081/psq.2021.60098.2490.
نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، و همکاران. (1383ش). «خشونت و نظام عدالت کیفری». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 41، 1-16. دسترسی: noormags.ir/view/fa/articlepage/42998.
ون انگلند، انیسه. (1398). «خشونت، اسلام و حقوق بشر: اسلام، دین صلح است یا دین جنگ؟». حقوق بشر، 14(28)، 21. دسترسی: https://humanrights.mofidu.ac.ir/article_38380.html.
هاشمی، سیدحسین. (1383ش). «ماهیت و ابعاد خشونت در چشم‌انداز قرآن». نشریه پژوهش‌های قرآنی، 10(37-38)، 184-211. دسترسی: jqr.isca.ac.ir/article_21759.html.
Burgess-Jackson, K. (1995). Rape and persuasive definition. Canadian Journal of Philosophy, 25(3), 415–436. https://doi.org/10.1080/00455091.1995.10717422.
Harris, S. (2006). Letter to a Christian nation. New York, NY: Vintage. https://www.samharris.org
Nelson-Pallmeyer, J. (2005). Is religion killing us? Violence in the Bible and the Quran. New York, NY: Continuum.
Howes, D. E. (2009). Toward a credible pacifism: Violence and the possibilities of politics. Albany, NY: State University of New York Press.
Hick, J. (1997). Disputed questions in theology and the philosophy of religion. London, UK: Macmillan Press.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 21 بهمن 1403
  • تاریخ پذیرش: 03 اسفند 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار