نگاهی تطبیقی به بازتاب گزاره‏های اخلاقی علوی در اشعار صفی‌الدین الحلی و ابن‌یمین فریومدی (بر اساس نظریه‏ بینامتنیت ژرار ژنت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

پرداختن به اخلاق یکی از بنیادی‏ترین و مهم‏ترین رسالت‏های انبیا به ویژه پیامبر خاتم (ص) بوده‏است تا آن‏جا که دلیل بعثت ایشان به فرموده‏ی خود آن حضرت تکمیل مکارم اخلاق در جامعه‏ی بشری و ابلاغ فرامین مهم الهی در میان مردم بوده‏است. آموزه­های اخلاقی پیشوایان دین به طرق مختلف بر مردم عرضه شده است؛ بی‏شک یکی از منابع فرهنگی یک جامعه ادبیات آن است و این تعالیم گران‏سنگ به متون مختلف ادبی نیز راه یافته، به‏گونه‏ای که گاه سنگ بنای بسیاری از متون ارزشمند تعلیمی و ادبی همین آیات و احادیث گرانسنگ بوده‏است. بخش اعظم سخنان امام علی (ع) به تبیین آموزه­های اخلاقی در عرصه‌های فردی و اجتماعی اختصاص دارد که الهام‌گر اندیشمندان، ادیبان و شاعران در دوره­های مختلف شده است. یکی از نظریات مهمی که نسبت به وابستگی و تداخل متون در یکدیگر نگاهی ویژه داشته‏است، بینامتنیت است که در گذر زمان و پس از عبور از ساختار‏گرایی به پسا‏ساختار‏گرایی با تحولات عمیقی همراه بوده‏است. ما در این پژوهش که با روش توصیفی- تطبیقی انجام پذیرفته با اتکا به نظریه‏ی بینامتنیت ژرار ژنت به بررسی و تحلیل اخلاق علوی در شعر دو شاعر عرب و پارسی‏ «صفی الدین حلی» و «ابن‌یمین فریومدی» پرداخته‏ایم. برآیند پژوهش حاکی از تأثیرپذیری دو شاعر از گزاره­های اخلاقی مشترک است. به لحاظ نوع تأثیر‏پذیریِ اشعار از کلام علوی، با انواع گوناگونی از بینامتنی چون واژگانی، گزاره‏ای، تصویری، گزارشی، تلمیحی، الهامی- بنیادی، چند سویه و ... مواجه هستیم و در این میان اثر‏پذیری الهامی- بنیادی از بسامد بیشتری برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Reflection of ʿAlid Ethical Propositions in the Poetry of Ṣafi al-Din al-Hilli and Ibn-Yamin Fariumadi (Based on Gerard Genette’s Theory of Intertextuality)

نویسندگان [English]

  • فرشته صفاری 1
  • سید مهدی نوری کیذقانی 2
1 طالبة الدکتوراه قسم اللغه العربیه بجامعة حکیم سبزواری
2 أستاذ مشارک فی قسم اللغة العربیة و آدابها بجامعة حکیم سبزواری
چکیده [English]

The issue of ethics has been one of the most fundamental and important missions of the prophets, especially the last prophet, which has undergone changes over time along with the excellence of human thoughts and has been updated along with the needs of people. Is. Since the beginning of the mission of the Prophet of Islam (PBUH) and with the revelation of the words of revelation, attention has been paid to the foundations of Islamic ethics, and these teachings have also found their way into various literary texts, in such a way that sometimes they are the cornerstones of many valuable educational texts. These verses and hadiths have been valuable. One of the important theories that has taken a special look at the dependence and interference of texts in each other is intertextuality, which has been associated with many controversies and disputes over time. In this research, which was carried out with a descriptive-comparative method, relying on Gerard Genet's theory of intertextuality, we have investigated and analyzed Alevi ethics in the poetry of two Arabic-language and Persian poets, Safi al-Din al-Helli and Ibn Yamin Faryoumdi. The result of this research indicates that both poets were influenced by religious texts and especially the hadiths of Imam Ali (a.s.), and the type of genetic intertextuality in the current research is implicit.

کلیدواژه‌ها [English]

  • adaptation
  • moral values
  • Ali's words
  • poetry
  • Safi al-Din al-Hilli
  • Ibn Yamin Fariumadi
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله. (بی‌تا). شرح نهج البلاغه. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
اسدی‏زاده، پرویز و همکاران. (1345ش). دائرة المعارف یا فرهنگ دانش و هنر. تهران: چاپخانه سرعت.
امینی، محمد هادی. (1392ش). تجلی نهج‌البلاغه در ادبیات عرب (ترجمه سید مهدی نوری کیذقانی و سید مرتضی حسینی). تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت (مترجم: پیام یزدانجو). چاپ اول. تهران: مرکز.
الآمدی، عبدالله بن محمد. (1990م). غرر الحکم ودرر الکلم (تحقیق: مهدی رجایی، مصحح). چاپ دوم. قم: دارالکتاب الاسلامی.
بهمنیار، احمد. (1328). «تشبیه، تشبیه تمثیل، تمثیل یا مجاز مرکب». مجله یغما، 2(9)، 393-398.
جویباری، محمدرضا و جمعی از نویسندگان. (1390). سراج منیر. قم: نشراء.
حکیمی، محمدرضا. (1379ش). ادبیات و تعهد در اسلام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خفاجی، محمد عبدالمنعم. (بی‌تا). دیوان الإمام علی (ع). بی‌جا: دار ابن زیدون.
راستگو، سید محمد. (1376). تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی. تهران: سمت.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن (تصحیح: صفوان عدنان داوودی). چاپ اول. بیروت: دارالشامیة.
شریف رضی. (1384). نهج البلاغة (ترجمه محمد دشتی). چاپ اول. قم: انتشارات امامت.
شمس العلمای گرکانی، محمدحسین. (1377). ابدع البدایع. چاپ اول. تبریز: احرار.
صدر حاج سیدجوادی، احمد، خرمشاهی، بهاءالدین و فانی، کامران. (1383). دائرة المعارف تشیع. تهران: شهید سعید محبی.
صفا، ذبیح‌الله. (1369). تاریخ ادبیات در ایران. چاپ دهم. تهران: فردوس.
صفی‌الدین الحلی. (1983م). دیوان. بیروت.
طباطبایی، محمدحسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
غنیمی هلال، محمد. (2008م). الادب المقارن. الطبعة التاسعة. قاهره: نهضة مصر.
فریومدی، ابن یمین. (1344). دیوان اشعار (تصحیح و اهتمام حسینعلی باستانی راد). تهران: کتابخانه سنائی.
قهرمانی، مریم. (1392). ترجمه و تحلیل انتقادی گفتمان: رویکرد نشانه‌شناختی. چاپ اول. تهران: مؤلف.
اللیثی واسطی، علی بن محمد. (1387). عیون الحکم والمواعظ. تهران: موسسة البعثة.
محبوبی‌زاده، بتول، ذاکری، غلامعباس، و ستوده، غلامرضا. (1400). «تأثیرپذیری مضامین اخلاقی اشعار جامی از نهج‌البلاغه بر اساس بینامتنیت ژرار ژنت». پژوهش‌نامه علوی، 12(2)، 99-128. https://doi.org/10.30465/alavi.2022.7605
محمدی ری‌شهری، محمد. (1377). میزان الحکمة. چاپ اول. قم: دارالحدیث.
مکارم شیرازی، ناصر. (1386). پیام امام امیرالمؤمنین (ع). چاپ اول. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
موسوی بجنوردی، سید محمدکاظم. (1367). دائرة المعارف بزرگ اسلامی. چاپ اول. تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
نامور مطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها. چاپ اول. تهران: سخن.
نامور مطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت: روابط یک متن با دیگر متن‌ها». پژوهش‌نامه علوم انسانی، (56)، 83-98. https://shorturl.at/Pa1it
نامور مطلق، بهمن. (1400). بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم: نظریه‌ها و کاربردها. چاپ دوم. تهران: سخن.
نراقی، ملا احمد. (1326ش). معراج السعاده. تهران: مطبوعات.
هاشملو، محمدرضا. (1386). سیری در تاریخ ادبیات عرب: دوره مغول و ترکی. چاپ اول. تهران: حق‌شناس.
همایی، جلال‌الدین. (1382). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ بیست‌ویکم. تهران: هما.
Genette, G. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree (C. Newman & C. Doubinsky, Trans.). Lincoln, NE: University of Nebraska Press.