تحلیل معناشناختی مواضعِ «وقف معانقه» در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

معناشناسی، دانش مطالعه معنا و واکاوی دلالت های معنایی در زبان است. این علم در مطالعات و کشف معانی متون دینی که دارای سطوح و لایه های مختلف معنایی است، نقش عمده­ای را ایفا می­کند. برخی از کلمات و عبارات قرآنی از لحاظ نحوی و زبانی در موقعیتی قرار گرفته‌اند که هم می‌توان آنها را متعلق به ماقبل و هم متعلق به مابعد دانست؛ نحویان هر دو وجه را بدون ترجیح یکی بر دیگری پذیرفته‌اند، اما از آنجا که میان معنای حاصل از این دو وجه تفاوت­هایی وجود دارد، جهت تبیین معنای دقیق­تر اقتضا می‌کند که این کلمات و عبارات به یک طرف تعلق داشته باشد تا موجب سردرگمی مخاطبان در فهم معنای قرآن کریم نشود. به همین جهت مفسران قرآن کریم که با معنای آیات سروکار دارند هر یک کوشیده‌اند تا با معیار‌هایی از قبیل اسلوب قرآنی، سیاق آیات، استعمال عرب و استناد به احادیث، یکی از این دو وجه را به عنوان متعلَّق حقیقی این عبارات انتخاب کنند تا مفهوم دقیق­تر این کلمات و عبارات برای خوانندگان تبیین شود. لذا در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی معنایی آیات دارای «وقف معانقه» در قرآن کریم پرداخته شده است کوشیده شده تا ضمن تبیین و کشف متعلق حقیقی این الفاظ و عبارات به کمک معیارهای چهارگانة فوق، به سطح جدیدی از لایه­های معانی این آیات و همچنین متعلَّق حقیقی آنها پی برده شود. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که هر چند از منظر قواعد نحوی، مواضع «وقف معانقه» در قرآن کریم قابلیت تعلق به ماقبل و مابعد خود را دارند اما با عنایت به معیارهای فوق الذکر روشن می‌شود که با توجه به سیاق و بافتار متن آیات قرآن براساس نحوِ متن محور(نحو النصّ)، جهت فهم دقیق دلالت­های معنایی این عبارات، تعلق به یک متعلَّق بر دیگری ارجحیت دارد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Semantic Analysis of the Positions of The Embracing Pause (Waqf Mu‘anaqa) in the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • ابوالفضل بهادری اصطهباناتی 1
  • جواد رنجبر 2
1 Assistant Professor of Arabic Language and Literature Emam Sadegh University
2
چکیده [English]

Some quranic words and phrases are syntactically and linguistically placed in a situation where they can be considered as belonging to both the previous and the later part. Grammarians have accepted both aspects without preferring one over the other. However, since there are differences between the meanings of these two aspects, it is necessary that these words and phrases belong to one side in order to determine the precise meaning so that it would not confuse the audience in understanding the meaning of the Holy Quran. As a result, the commentators of the Holy Qur’an, who deal with the meaning of the verses, try to select one of these two aspects as the true meaning of these phrases with criteria such as the Qur’anic style, the context of the verses, the Arabs’ usage, and citing hadiths in order to clarify precise meaning of these words and phrases for the readers. It seems that they have a difference in choosing one of these aspects. The present study aims to reach a new level of layers of meanings of these verses and find out their true meaning through using the above four criteria. The results indicate that although the positions of Mo’aneqah pause in the Holy Qur’an have the ability to belong to their previous or later parts based on syntactic rules, belonging to one part is preferable to another one according to the above-mentioned criteria like the style and context of the verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • semantics
  • Mo’aneqah pause
  • syntax and interpretation

مراجع

قرآن کریم.
آلوسی، سید محمود. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (تحقیق علی عبدالباری عطیة، چاپ اول). بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن عاشور، محمد طاهر. (1984م). التحریر و التنویر. تونس: الدار التونسیة للنشر.
ابن کثیر، حافظ. (بی‌تا). تفسیر القرآن العظیم (تحقیق عبدالعزیز غنیم). طبعة الشعب.
ابن منظور. (بی‌تا). لسان العرب (ترتیب یوسف خیاط). بیروت: دار لسان العرب.
ابوحیان، محمد بن یوسف. (1403ق). البحر المحیط. بیروت: دارالفکر.
امین، مصطفی، & جارم، علی. (1387ش). البلاغة الواضحة. تهران: مؤسسة الصادق.
بغوی، ابو محمد الحسین بن مسعود. (1407ق). معالم التنزیل (تحقیق خالد العک و مروان سوار، چاپ دوم). بیروت: دار المعرفة.
تفتازانی، سعدالدین. (1372ش). مختصر المعانی (چاپ سوم). قم: انتشارات مصطفوی.
حسان، تمام. (2001). نحو الجملة و نحو النص (ط 1). المغرب: دار الثقافة.
حربی، عبدالعزیز بن علی. (1425ق). «وقف التجاذب (المعانقه) فی القرآن الکریم». مجلة جامعة أم القری لعلوم الشریعة و اللغة العربیة و آدابها، 19، 4-51. دسترسی: quranicthought.com/.../5c91ecf10915c.pdf
حصری، محمود. (بی‌تا). معالم الاهتداء الی معرفة الوقف و الابتداء. القاهرة: المجلس الأعلی للشؤون الإسلامیة.
حلبی، سمین. (1414ق). الدر المصون فی علوم کتاب الله المکنون (تحقیق معوض، علی محمد؛ صاد مخلوف عبدالوجود؛ عادل احمد نموتی؛ زکریا عبدالمجید). بیروت: دار الکتب العلمیة.
درویش، محیی‌الدین. (1408ق). إعراب القرآن و بیانه. دمشق: دار ابن کثیر.
رازی، ابو بکر. (1411ق). أنموذج جلیل فی أسئلة و أجوبة من غرائب التنزیل (تحقیق محمد رضوان الدایة، چاپ اول). بیروت: دارالفکر المعاصر.
رازی، فخرالدین. (1411ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب) (چاپ اول). بیروت: دارالکتب العلمیة.
زرقانی، محمد عبدالعظیم. (1995م). مناهل العرفان فی علوم القرآن (تحقیق فواز احمد زمرلی، چاپ اول). بیروت: دار الکتاب العربی.
زمخشری، محمود بن عمر. (1418ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل (تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، چاپ اول). ریاض: مکتبة العبیکان.
صافی، محمود. (1406ق). الجدول فی إعراب القرآن (چاپ اول). بیروت: مؤسسة الایمان.
صفوی، کورش. (1379ش). درآمدی بر معناشناسی (چاپ اول). تهران: انتشارات حوزه هنری.
طباطبایی، محمد حسین. (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن حسن. (1425ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مقدمه محمد جواد بلاغی؛ تصحیح هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی طباطبایی). تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر. (1388ق). جامع البیان عن تأویل القرآن (چاپ سوم). بی‌جا: مطبعة الحلبی.
الطیار، مساعد بن سلیمان بن ناصر. (1431ق). وقوف القرآن و أثرها فی التفسیر. المدینة المنورة: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
عفیفی، احمد. (2001). نحو النص، اتجاه جدید فی الدرس النحوی. القاهرة: مکتبة زهراء الشرق.
عیاشی، محمد بن مسعود. (1380ش). تفسیر العیاشی (چاپ اول). تهران.
فیض کاشانی، ملا محسن. (بی‌تا). تفسیر صافی. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
قاسمی، جمال‌الدین. (1398ق). محاسن التأویل (تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، چاپ دوم). بیروت: دارالفکر.
قائمی‌نیا، علیرضا. (1390ش). معناشناسی شناختی قرآن (چاپ اول). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قرطبی، محمد بن احمد. (1987م). الجامع لأحکام القرآن. القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مختار عمر، احمد. (1385ش). علم الدلالة (ترجمه حسین سیدی، چاپ اول). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
موسوی بلده، سید محسن. (1383ش). حلیة القرآن (چاپ سی و سوم). تهران: انتشارات إحیاء کتاب.
نحاس، ابو جعفر احمد بن محمد بن اسماعیل. (1413ق). القطع و الائتناف (تحقیق عبد الرحمن بن ابراهیم مطرودی، چاپ اول). ریاض: دار عالم الکتب.
نحاس، ابو جعفر. (1405ق). إعراب القرآن (تحقیق زهیر غازی زاهد، چاپ دوم). ریاض: عالم الکتب.
نکونام، جعفر. (1390ش). درآمدی بر معناشناسی قرآن (چاپ اول). قم: دانشکده اصول الدین.
هاشمی، سید احمد. (1381ش). جواهر البلاغه (چاپ پنجم). قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 31 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 12 اسفند 1403
  • تاریخ پذیرش: 14 اسفند 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار