بررسی تطبیقی تعهد دینی در اشعار حافظ ابراهیم و محمدتقی بهار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه ادبیات عرب، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

چکیده

هدف این پژوهش، تحلیل ساختار جهان‌بینی دینی و مؤلفه‌های تعهد دینی در گزیده‌ای از اشعار دو شاعر معاصر، ملک‌الشعرای بهار (شاعر ایرانی) و حافظ ابراهیم (شاعر مصری) است. بر اساس تحلیل مضمون متون منتخب، چهار محور اصلی شناسایی شده است: ۱) معجزه زنده کردن مردگان به دست حضرت عیسی(ع)، ۲) یاد مرگ و تأمل در سرانجام انسان، ۳) دینداری و التزام عملی به آموزه‌های اسلامی، و ۴) نقش برکات دینی در اصلاح فرد و جامعه. روش پژوهش توصیفی–تحلیلی و کیفی است؛ بدین‌صورت که ابتدا نمونه‌های شاخصی از غزل و قصیده در دیوان دو شاعر استخراج و با تمرکز بر تحلیل مضمون، فرکانس، و نحوه بروز هر مضمون در ساختار بلاغی و استدلالی شعر بررسی شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهند که در مقایسه اشعار ملک‌الشعرای بهار و حافظ ابراهیم، هر دو شاعر با بهره‌گیری از مؤلفه‌هایی چون یاد مرگ به‌عنوان تلنگری برای تأمل در کوتاهی حیات، روایت بازگشت به زندگی از طریق معجزه حضرت عیسی(ع)، اعتراف به ناتوانی عقل بشری در درک تمامیت قدرت الهی، و تکیه بر آموزه‌های دینی، ساختاری فکری و احساسی مشترک را می‌سازند. با این حال، ملک‌الشعرای بهار در پرداختن به مرگ و رستاخیز بیشتر بر جنبه فردی و عرفانی تأکید دارد و از آن برای دعوت به خودسازی و جست‌وجوی حضور الهی بهره می‌برد، در حالی‌که حافظ ابراهیم، یاد مرگ و امید به معاد را به‌مثابه انگیزه‌ای برای مبارزه در راه عدالت اجتماعی و رستگاری جمعی مطرح می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

دِراسَةٌ مُقارَنَةٌ لِلالتِزامِ الدِّینِیِّ فِی أَشْعارِ حافِظِ إِبْراهِیمَ وَمُحَمَّدِ تَقِی بَهار

نویسندگان [العربیة]

  • برزو نظری
  • فرهاد دیوسالار
  • حسن شوندی
  • شهرزاد شیدا
قسم اللغة العربیة وآدابها، فرع کرج، جامعة آزاد الإسلامیة، کرج، إیران
چکیده [العربیة]

هدفُ هذا البحث هو تحلیلُ بُنیةِ الرؤیةِ الکونیةِ الدینیة ومُکوِّنات الالتزام الدینی فی مختاراتٍ من أشعار شاعرین معاصرین: ملک الشعراء بهار (الشاعر الإیرانی) وحافظ إبراهیم (الشاعر المصری). وبالاستناد إلى تحلیل المضمون للنصوص المختارة، تمّ تحدید أربعة محاور رئیسیة، وهی: 1) معجزة إحیاء الموتى على ید السید المسیح (علیه السلام)، 2) تذکُّر الموت والتأمُّل فی مصیر الإنسان، 3) التدیُّن والالتزام العملی بالتعالیم الإسلامیة، 4) دور البرکات الدینیة فی إصلاح الفرد والمجتمع. منهج البحث وصفی–تحلیلی ونوعی، حیث تمّ أولاً استخراج نماذج بارزة من الغزل والقصیدة من دیوانی الشاعرین، ثم تمّ تحلیل المضمون وتکراره وکیفیة ظهوره فی البنیة البلاغیة والحجاجیة للشعر. تشیر النتائج إلى أنّ مقارنة أشعار ملک الشعراء بهار وحافظ إبراهیم تُظهِر أن کلیهما یستخدمان عناصر مشترکة مثل تذکّر الموت کتنبیه للتأمُّل فی قِصَر الحیاة، وسرد العودة إلى الحیاة من خلال معجزة السید المسیح (علیه السلام)، والاعتراف بعجز العقل البشری عن إدراک کمال القدرة الإلهیة، والاعتماد على التعالیم الدینیة، لبناء بُنیة فکریة وعاطفیة مشترکة. ومع ذلک، فإن ملک الشعراء بهار یُرکّز فی تناوله للموت والبعث على البُعد الفردی والصوفی، ویستخدمه کوسیلة للدعوة إلى تهذیب النفس والبحث عن الحضور الإلهی، فی حین یرى حافظ إبراهیم فی تذکُّر الموت والأمل فی المعاد دافعاً للنضال من أجل العدالة الاجتماعیة والخلاص الجماعی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأَدَبُ المُلْتَزِمُ
  • الِالْتِزَامُ الدِّینِیُّ
  • الشِّعْرُ المُعَاصِرُ
  • حَافِظُ إِبْرَاهِیمَ
  • مُحَمَّدُ تَقِی بَهَار

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 11 خرداد 1404
  • تاریخ دریافت: 04 اسفند 1403
  • تاریخ بازنگری: 09 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 11 خرداد 1404