بازکاوی نشانه‌شناسانه سروده‌های امام رضا(ع) بر اساس نظریه فردینان دی سوسور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان

2 دکتری زبان و ادبیات عربی

چکیده

شعر امام رضا(ع) مثل بسیاری از اشعار دینی به عنوان بخشی از میراث ادبی و معنوی، حاوی مضامین اخلاقی، عرفانی است. این اشعار با تأکید بر مفاهیمی چون صبر و تسامح، عفت و عزت نفس، پرهیز از غرور از جایگاه ویژه‌ای در ادبیات دینی دارد، از این رو، ضرورت دارد تا این اشعار که از نظر ساختار، نظم و قالب شعری جایگاه قابل توجه‌ای دارد در سایه مکاتب نقدی جدید مورد بررسی قرار گیرد. نشانه‌شناسی یکی از نظریه‌های جدید در حوزه تحلیل گفتمان است که شعر را به مثابه یک متن، متشکل از نظام نشانه‌ای در نظر گرفته و از سطحی‌ترین تا عمیق‌ترین لایه‌ی ساختاری، تحلیل می‌‌کند. پژوهش حاضر با تکیه بر نظریه نشانه‌شناسی فردینان دی سوسور، به تحلیل ساختار زبانی اشعار امام رضا(ع) پرداخته و هدف اصلی آن، کشف نظام معناشناختی اشعار و بررسی روابط میان دال‌ها و مدلول‌ها در راستای درک مفاهیم اخلاقی و اجتماعی آن‌هاست. از این‌رو با تحلیل نظام تقابل‌های دوگانه و محورهای همنشینی و جانشینی، به تبیین مضامین ابیات پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد سروده‌های امام رضا(ع) که از نظر ساختار زبانی و قالب شعری همانند شعر عصر میانه عباسی است مبتنی بر روابط دقیق دال و مدلول، توانسته است مفاهیم عمیق را با زبانی ساده و در عین حال چندلایه منتقل کند. نظام نشانه‌شناسی در اشعار امام(ع)، مبتنی بر استفاده از تصاویر زبانی متناسب با مفاهیم اخلاقی بهره‌گیری از موسیقی آوایی است و در آن، عناصری همچون تکرار، تقابل‌های معنایی و همنشینی واژگان، ساختاری قدرتمند برای انتقال معنا ایجاد کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

دراسة سیمیائیة فی أشعار الإمام رضا(ع) علی ضوء نظریة فردینان دی سوسور

نویسندگان [العربیة]

  • علی اکبر نورسیده 1
  • علی باقری 2
1 أستاذ مشارک فی اللغة العربیة و آدابها بجامعة سمنان
2 دکتوراه فی اللغة العربیة وآدابها
چکیده [العربیة]

لقد اهتمّ العلماء والنقاد بالشعر الدینی فی غضون التاریخ، لما فیه من القیم الأخلاقیة، والتاریخیة علاوة علی قیمه الأدبیة. إنّ شعر الإمام رضا(ع) کقسم من التراث الأدبی والمعنوی یشمل علی المعانی الأخلاقیة والعرفانیة وینعکس القیم الإسلامیة أحسن إنعکاس. هذه الأشعار تحتلّ محلا متمایزا فی الأدب الدینی بترکیزها علی المضامین المختلفة، کالصبر وأهمیته، ومقام العفة والعزّة، والحذر من الغرور وغیرها. وذلک یضطرنا إلی دراسة هذه الأشعار التی تتمتع ببنیتها اللغویة العالیة، ونظمها، وقالبها دارسة سیمیائیة. إنّ السیمیائیة تعتبر نظریة فی تحلیل الخطاب؛ حیث إنّها تعالج الشعر کنصّ فنّی یتشکل من أنظمة العلامات. هذه المقالة تدرس شعر الإمام رضا(ع) ومعانیه اعتمادا علی نظریة فردینان دی سوسور، کما تتطرق إلی علاقة دال والمدلول والمحور الأفقی والعمودی رامیة إلی الکشف عن أنظمة الأشعار الدلالیة. وفی نهایة الأمر وصلت إلی أنّ أشعار الإمام رضا(ع) التی تماثل الشعر فی العصر العباسی الوسیط من حیث اللغة والأسلوب تقوم معانیه علی العلاقة القائمة بین الدال والمدلول، وتقدم کثیرا من المضاامین بلغة ساذجة، کما تلتبسها فی بنیات عمیقة. إنّ أنظمة العلامات فی الشعر الرضوی تنبنی علی الصور اللغویة المتناسبة مع القیم الخلقیة والعرفانیة بالتمتع بالموسیقی الصوتی الجملیة کما أنّ غیرها من العناصر من مثل التکرار والتقابلات الدلالیة تساعد علی انتقال المعنی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • السیمیائیة
  • فردینان دوسوسور
  • الشعر الدینی
  • الإمام رضا(ع)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 24 خرداد 1404
  • تاریخ دریافت: 06 اسفند 1403
  • تاریخ بازنگری: 14 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 24 خرداد 1404