تحلیل شناختی اوزان مبالغه در اسماء و صفات الهی قرآن بر اساس نظریه فضاهای ذهنی؛ مطالعه‌ی موردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

زبان‌شناسی شناختی به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های نوین علوم شناختی، به بررسی فرآیندهای ذهنی مرتبط با درک و پردازش معنا می‌پردازد. نظریه فضاهای ذهنی برخاسته از زبان‌شناسی شناختی، نخستین بار سال 1985 توسط ژیل فوکونیه مطرح شد؛ این نظریه بر شکل‌گیری ساختارهای موقت و پویا در ذهن انسان تأکید دارد. این ساختارهای ذهنی در تحلیل و درک معانی پیچیده از طریق ایجاد و اتصال فضاهای متعدد ذهنی نقش اساسی دارند. بر همین اساس پژوهش حاضر به بررسی کاربرد نظریه فضاهای ذهنی در تحلیل اسماء و صفات الهی مرتبط با اوزان مبالغه، در قرآن کریم می‌پردازد. در این راستا، پربسامدترین واژگان در سه وزن «فَعّال»، «فَعیل» و «فَعول» شامل «علّام»، «علیم»، «غفور»، «توّاب» و «قهّار» در هفت آیه (به عنوان نمونه) شناسایی و انتخاب شده‌اند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی تلاش می‌کند در چارچوب این نظریه، لایه‌های معنایی مرتبط با اوزان مذکور را در بافت آیات بررسی کرده و کارایی آن را در فهم بهتر معانی آیات قرآن ارزیابی کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، اوزان مبالغه در اسماء و صفات الهی، به ویژه در فرازهای پایانی آیات، نقش کلیدی در تکمیل و تقویت معنای اراده الهی دارند. این امر به مانند حسن ختام برای آیه عمل می‌کند و هدف نهایی پیام الهی را به صورتی جامع به مخاطب منتقل می‌سازد؛ بنابراین نظریه فضاهای ذهنی می‌تواند در ارائه تفسیری عمیق‌تر و ترجمۀ دقیق‌تر از آیات الهی کارآمد باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

التحلیل الإدراکی لأوزان المبالغة فی أسماء الله وصفاته فی القرآن الکریم على أساس نظریة الفضاءات الذهنیة؛ دراسة الحالة

نویسندگان [English]

  • علی أسودی
  • peyvand safari
  • محمدهادی أحمدی
جامعة خوارزمی، تهران، ایران
چکیده [English]

تُعَدّ اللغویاتُ الإدراکیة، بوصفها أحد الفروع الحدیثة للعلوم المعرفیة، مجالاً لدراسة العملیات الذهنیة المرتبطة بفهم المعنى ومعالجته. وقد طُرحت نظریةُ الفضاءات الذهنیة، المنبثقة عن اللغویات الإدراکیة، لأول مرة سنة 1985 على ید جیل فوکونییه؛ وهی نظریة تُؤکِّد على تشکُّل البُنى المؤقتة والدینامیکیة فی ذهن الإنسان. وتؤدّی هذه البُنى الذهنیة دوراً أساسیاً فی تحلیل المعانی المعقّدة وفهمها عبر إنشاء فضاءات ذهنیة متعدّدة وربطها ببعضها البعضغ وانطلاقاً من ذلک، تتناول هذه الدراسةُ توظیفَ نظریة الفضاءات الذهنیة فی تحلیل أسماء الله الحسنى وصفاته المتعلّقة بأوزان المبالغة فی القرآن الکریم. وفی هذا السیاق، جرى تحدید واختیار أکثر المفردات تکراراً فی الأوزان الثلاثة: «فَعّال»، «فَعیل» و«فَعول»، وهی: «علّام»، «علیم»، «غفور»، «توّاب» و«قهّار» فی سبع آیات نموذجیة. هذه الدراسة تعتمد علی المنهج الوصفی التحلیلی محاولةً – فی إطار هذه النظریة – الکشف عن الطبقات الدلالیة المتعلّقة بتلک الأوزان فی سیاق الآیات، وتقییم مدى فاعلیتها فی تعمیق فهم معانی النص القرآنی.

وتُظهِر نتائج البحث أنّ أوزان المبالغة فی أسماء الله وصفاته، ولا سیما فی خواتیم الآیات، تؤدّی دوراً محوریاً فی استکمال المعنى وتعزیز دلالة الإرادة الإلهیة. ویُشبه ذلک عملَ «حُسن الختام» للآیة، إذ ینقل المقصد النهائی للرسالة الإلهیة بصورة شاملة إلى المتلقّی. وبناءً على ذلک، یمکن القول إنّ نظریة الفضاءات الذهنیة تُسهم إسهاماً فعّالاً فی تقدیم تفسیر أعمق وترجمة أدق للآیات القرآنیة.

کلیدواژه‌ها [English]

  • القرآن الکریم
  • الفضاء الذهنی
  • أوزان المبالغة
  • أسماء الله وصفاته

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 22 مهر 1404
  • تاریخ دریافت: 27 مرداد 1404
  • تاریخ بازنگری: 17 مهر 1404
  • تاریخ پذیرش: 22 مهر 1404