جلوه‌های رویکرد عقده حقارت آلفرد آدلر در شخصیت قرآنی قابیل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه سمنان

چکیده

قرآن کریم، به واسطه ماهیت فرابشری خود، بازتابی از واقعیت‌های زندگی انسان و تمامی ابعاد وجودی اوست. این کتاب الهی، در کنار مضامین فقهی، اخلاقی و هستی‌شناختی، حاوی اشاراتی به مباحث روان‌شناختی است که با ظرافت در بافت ادبی آن تنیده شده‌اند. این پیوند میان روان‌شناسی و ادبیات، در متون ادبی دیگر نیز مشاهده می‌شود؛ تا جایی که برخی از روان‌شناسان برجسته، نظیر آلفرد آدلر، نظریات خود را با الهام از آثار ادبی تدوین کرده‌اند. بررسی شخصیت‌های داستانی براساس این نظریات، به درک نقاط پنهان شخصیت‌ها و بهبود روابط بین فردی یاری می‌رساند. در این راستا، پژوهش حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی بر آن است تا علل شکل‌گیری عقده حقارت، نشانه‌های این عقده و مکانیسم‌های دفاعی برای مقابله با آن را در شخصیت قرآنی قابیل به عنوان نخستین تجربه کننده نظام خانواده در تاریخ بشریت بررسی نماید. . این پژوهش از از مفاهیم روان‌کاوی زیگموند فروید نیز برای تبیین عمیق‌تر شکل‌گیری و تجلی این عقده بهره می‌گیرد. نتایج حاکی از آن است که علت شکل‌گیری عقده حقارت در قابیل، ریشه در تأثیرات محیطی به ویژه الگوی رقابتی ناسالم و ترتیب تولد او دارد و امیال نهاد و غیاب بازدارندگی فراخود به تعمیق ریشه‌های آن دامن می‌زند. از نشانه‌های این عقده می‌توان به حسادت، خودبزرگ‌بینی، خشم و احساس گناه اشاره کرد. او برای مقابله با حقارت خود از مکانیسم جبران انتقام‌جویانه آدلر استفاده می‌کند و در این مسیر، از مکانیسم جابجایی فرویدی به عنوان ابزاری برای تخلیه خشم خود بهره می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

مظاهر منهج ألفرید أدلر فی عقدة النقص فی شخصیة قابیل القرآنیة

نویسندگان [English]

  • علی اکبر نورسیده 1
  • مدیحه کریمی 2
1 أستاذ مشارک فی اللغة العربیة و آدابها بجامعة سمنان
2 طالبة الدکتوراه، فرع اللغة العربیة وآدابها بجامعة سمنان
چکیده [English]

یُعدّ القرآن الکریم، بحکم طبیعته الإلهیة، مرآةً تعکس حقائق حیاة الإنسان وجمیع أبعاد وجوده. هذا الکتاب الإلهی، إلى جانب مضامینه الفقهیة والأخلاقیة والوجودیة، یحتوی على إشارات دقیقة للمباحث النفسیة، تتداخل ببراعة مع نسیجه الأدبی. هذا الارتباط بین علم النفس والأدب یُلاحظ فی نصوص أدبیة أخرى أیضًا؛ إلی حدّ أن بعض علماء النفس البارزین، مثل ألفرید أدلر، أبدعوا آراءهم مستلهمین من الأعمال الأدبیة. إن دراسة الشخصیات القصصیة بناءً على هذه النظریات تساهم فی فهم الجوانب الخفیة للشخصیات وتحسین العلاقات بین الأفراد. فی هذا السیاق، تهدف هذه الدراسة، المعتمدة على المنهج الوصفی التحلیلی، إلى بحث أسباب تشکّل عقدة النقص، وعلامات هذه العقدة، وآلیات التعویض لمواجهتها فی شخصیة قابیل القرآنیة، باعتباره أول من جرّب النظام الأسری فی القرآن الکریم، والذی یمثل نقطة اشتراک لجمیع البشر. تشیر النتائج إلى أن سبب تشکّل عقدة النقص فی شخصیة قابیل القرآنیة یعود إلى التأثیرات البیئیة، ولاسیما النمط التنافسی غیر الصحی وکونه الابن الأول. وتساهم الرغبات الغریزیة وغیاب الوازع الأخلاقی فی تعمیق جذور هذه العقدة. من علامات هذه العقدة فی شخصیة قابیل یمکن الإشارة إلى حسده لأخیه هابیل، وغروره بناءً على ترتیب ولادته، والغضب غیر المتحکم فیه، والشعور السطحی بالذنب. وقد استخدم قابیل، لمواجهة شعوره بالنقص، آلیة الدفاع المتمثلة فی الانتقام، وآلیة الإزاحة الفرویدیة، التی حوّل من خلالها غضبه الکامن فی انتقامه نحو هابیل.

کلیدواژه‌ها [English]

  • القرآن الکریم
  • قابیل
  • آلفرید آدلر
  • عقدة النقص

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 28 مهر 1404
  • تاریخ دریافت: 08 تیر 1404
  • تاریخ بازنگری: 22 مهر 1404
  • تاریخ پذیرش: 28 مهر 1404