تحلیل اقتباسات قرآنی حافظ و ارتباط آن با تسمیۀ لسان الغیب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

قرآن کریم و تأثیر آن در بالندگی معنایی اشعار حافظ همواره موردِتوجه تحلیلگران ادبی بوده است. اقتباس‌های قرآنی این شاعر نکته‌سنج چنان است که معانی و مفاهیم قرآنی نه تنها به اشعار او جهت‌گیری معنوی خاصی بخشیده است بلکه در تسمیه وی به لقب «لسان الغیب» نقش‌آفرین بوده است، طوری که از اوائل سده نهم به بعد در میان شاعران پارسی‌گو، این لقب صرفاً به حافظ شیرازی اطلاق شده است. در این میان جمع اقتباس قرآنی و غیب‌گویی در ظاهر دشوار و ناپذیرفتنی است. آنچه در این مقاله بدان می‌پردازیم مسئلۀ لسان الغیب بودنِ حافظ در عین اقتباس از قرآن کریم است. هدف آن است که نشان دهیم اگر حافظ را لسان الغیب خوانده‌اند به سبب غیب‌گویی و پیشگویی شگفت نیست بلکه لسان الغیب بودنِ وی، بیانگر مطالعة دقیق و درک عمیق او از حقایق است؛ به‌گونه‌ای که توانسته است با دقت در ریزه‌کاری‌های منابع خود، سخن را به‌گونه‌ای ترکیب کند که جلوة تازه بیابد. لسان‌ الغیب نامیدنِ حافظ به اعتبار همین ریزه‌کاری‌ها و ریزبینی‌ها است. اقتباس‌های حافظ از قرآن کریم نوع خاصی از اقتباس است که با اقتباس یا تعامل سایر شاعران با قرآن کریم متفاوت است. لایه‌های این نوع اقتباس عمدتاً براساس بازسازی تفسیری از مفاهیم و تعابیر قرآنی با استفاده از «قاعدة استطراد» یعنی شیوة ‌عرضة‌ متنوع موضوعات و درعین‌حال هماهنگ با آیات و سوره‌های قرآنی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

دراسة عن نوع الاقتباسات القرآنیة للحافظ الشیرازی و علاقتها فی تسمیته بِلِسانِ الغَیب

نویسندگان [English]

  • تیمور مالمیر 1
  • محسن بیشوایی علوی 2
1 قسم اللغة والأدب الفارسی، کلیة اللغة والأدب، جامعة کردستان، سنندج، إیران
2 قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة اللغة والأدب، جامعة کردستان، سنندج، إیران
چکیده [English]

انّ القرآن الکریم و تأثیره علی المعانی الرفیعة المتدفقة فی دیوان الحافظ الشیرازی کان و مازال محل الاهتمام عند الدارسین الأدبیة. الاقتباسات القرآنیة التی استخدمها هذا الشاعر الدقیق النظر لم تعط أشعاره اتجاهاً و توجیهاً معنویاً خاصة فحسب، بل إضافة علی ذلک لعبت دوراً اساسیاً فی تسمیة الشاعر ب«لسان الغیب»، بحیث أنه منذ أوائل القرن التاسع من الهجرة أطلق علیه هذا اللقب مبالغة دون الآخرین. و فی الظاهر یبدو أن الجمع بین الاقتباس و علم الغیب فی شخص واحد مشکلة و غیر مقبولة. نحن فی هذا المقال تناولنا لقب «لسان الغیب» للحافظ الشیرازی و اقتباساته القرآنیة و جعلناه فی طاولة البحث و هدفنا فی ذلک أن نبین تسمیة الشاعر بلسان الغیب لیست بسبب نبوته و رجمه بالغیب، بل هو بسبب مطالعته العمیقة و تدقیقه فیما یأخذ مِن الکتاب المجید و کذلک فی مصادره الأخری، بحیث استطاع أن یدقق النظر فیما یأخذ من المصادر و یقدم ترکیباً معنویاً یظهر مشهداً جدیداً. و شهرة الشاعر بهذا اللقب یعود إلی دقته فی الأمور و اتقانه فیها. و اقتباساته مِن القرآن الکریم علی نحو رئیسی تعتمد علی «الإستطراد» و التجدید التفسیری من المفاهیم و التعابیر القرآنیة تجدیداً متنوعاً فی الموضوعات و متناسقاً مع السور و الآیات.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "
  • الحافظ الشیرازی"
  • لسان الغیب"
  • ،"
  • الاقتباس من القرآن الکریم"
  • ، "
  • قاعدة الاستطراد"

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 07 آبان 1404
  • تاریخ دریافت: 06 شهریور 1404
  • تاریخ بازنگری: 07 آبان 1404
  • تاریخ پذیرش: 07 آبان 1404