تحلیل گفتمان مفهوم عدالت در" نهج البلاغه" بر پایه رویکرد سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه سید جمال الدین اسد ابادی

چکیده

هر اثری از گفتمان و مفاهیم مختلف اندیشگانی تشکیل شده است که جانِ اثر و مضمون کلی آن را تعیین می‌کند. آنچه بیش از خود گفتمان اهمیت دارد نحوه ارائه و توانایی گوینده یا نویسنده در ارائه و تثبیت آن در ذهن مخاطب است. هر گفتمانی نیاز به ابزارهایی برای شکل‌گیری و ارائه دارد که شناخت این ابزارها و بررسی فرایند شکل‌گیری آن نقش مهمی در شناخت گفتمان کلی اثر دارد. در همین راستا نظریه سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان، نظریه‌پرداز روسی به دلیل توجه به گفتمان در یک بافت کلی و توجه به چگونگی شکل‌گیری و پرورش آن در خور توجه است. طبق نظریه وی نشانه‌ها در یک دایره کلی با هم ارتباط دارد و در یک سپهر و زمینه مشخص بازتولید می‌شوند. این مقاله با توجه به اهمیت این مقوله در بررسی مفاهیم گفتمانی، در صدد بررسی مفهوم عدالت در متن نهج البلاغه با استفاده از نظریه سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان و سازکارهای مورد بحث در این نظریه نظیر طرد، تمایز و جذب است. در واقع با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی چگونگی شکل‌گیری مفهوم عدالت و تبدیل آن به سپهر نشانه‌های مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. نتیجه پژوهش بر این قرار است که حضرت امام مفهوم عدالت را نه در شکل گزاره‌های منفرد و جداگانه، بلکه در بستر سپهر نشانه‌‌ای و در ارتباط با عناصر خرد و کلان دیگر با استفاده از سازوکارهای جذب و طرد و تمایز ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

تحلیل خطاب مفهوم العدالة فی "نهج البلاغة" فی ضوء نظریة الفضاء السیمیائی لیوری لوتمان

نویسنده [English]

  • mahdi tork shvand
الجامعة سید جمالالدین اسد ابادی
چکیده [English]

یتکون کل أثر أدبی من الخطاب والمفاهیم الفکریة المتنوعة التی تُحدد جوهر العمل وموضوعه العام. والأهم من الخطاب نفسه هو أسلوب عرض الخطاب وقدرة الأدیب أو الکاتب على تقدیمه وترسیخه فی ذهن المتلقی. یحتاج کل خطاب إلى أدوات للتشکیل والتقدیم، وفهم هذه الأدوات ودراسة عملیة تشکیلها یلعب دوراً هاماً فی فهم الخطاب العام للأعمال الأدبیة. وفی هذا الصدد، تُعدّ نظریة الفضاء السیمیائی لیوری لوتمان، المنظّر الروسی، جدیرة بالملاحظة؛ لأنها تُولی اهتماماً للخطاب فی سیاق عام، وتُولی اهتمامًا لکیفیة تشکیله وتنمیته. ووفقًا لنظریته، ترتبط الدالات والعامات بعضها بالبعض فی دائرة عامة، وتُعاد إنتاجها فی مجال وسیاق محددین. فی الواقع، یُوفر فهم الفضاء السیمیائی للخطابات بدلاً من فهم العلامات بصورة منفردة الطریق لتحلیل دقیق وعلمی للعمل. ونظرًا لأهمیة هذه القضیة فی دراسة المفاهیم الخطابیة، تسعى هذه المقالة إلى دراسة مفهوم العدالة فی نص نهج البلاغة باستخدام نظریة الفضاء السیمیائی لیوری لوتمان والآلیات التی نوقشت فی هذه النظریة مثل الطرد، والجذب والتمایز، وهی وبالاعتماد على المنهج الوصفی التحلیلی، تُناقش وتُفحص کیفیة تشکل مفهوم العدالة وتحویله إلى فضاء سیمیائی مؤثر. تخلّصت النتیجة إلى أن الإمام علی (علیه السلام) لم یقدم مفهوم العدالة فی صورة قضایا فردیة ومنفصلة، بل فی سیاق الفضاء السیمیائی وبالارتباط مع عناصر أخرى دقیقة وکلیة باستخدام آلیات الجذب، والطرد والتمایز.

کلیدواژه‌ها [English]

  • العدالة
  • السیمیائیة
  • الفضاء السیمیائی
  • نهج البلاغة
  • یوری لوتمان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 17 آبان 1404
  • تاریخ دریافت: 11 مرداد 1404
  • تاریخ بازنگری: 09 آبان 1404
  • تاریخ پذیرش: 17 آبان 1404