تحلیل زبانی و نشانه شناختی" المرأة شرّ" در حکمت238 با رویکرد مثلث معنایی آگدن و ریچاردز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

'گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، ایران، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

چکیده

این پژوهش با هدف واکاوی معنایی واژه «شرّ» در حکمت ۲۳۸ نهج‌البلاغه «المرأة شرّ...» و با کاربست مدل مثلث معنایی آگدن و ریچاردز، به بازتعریف این گزاره در بافت گفتمانی- تکوینی خود پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که «شرّ» در این متن، علیرغم دلالت‌های اولیه منفی، در سطوح تحلیل زبانی (محورهای همنشینی و جانشینی) و نشانه‌شناختی، حاوی مؤلفه‌های معناییِ مثبت و وجودی است. بررسی این گزاره در تعامل با متون هم‌ارز دینی- اجتماعی و سیاق کلی نهج‌البلاغه، حکایت از آن دارد که «شرّ» در اینجا نه به معنای نفی هویتی زنان، بلکه با اشاره به ضرورتی تکوینی در نظام احسن آفرینش، مؤلفه‌هایی از قبیل زحمت ‌داشتن، ناگزیری و ناچاری را در بر دارد که در سه ضلع مثلث معنایی قابل ترسیم است:

- مصداق (ارجاع): کاربرد صفت «شرّ» برای زن در گفتمان دینی

- دلالت (موضوع): نسبت‌سنجی شرّ با حکمت الهی در نظام آفرینش

- مفهوم‌سازی (اندیشه): تبیین جایگاه زن در تقابل جبر و اختیار

نتایج پژوهش بیانگر آن است که تفسیر «شرّ» به مثابه «امری گریزناپذیر» (بر اساس قرائن متنی و فرامتنی)، از یکسو مانع تقلیل‌گرایی معنایی (محدود کردن آن به بدی محض) می‌شود و از سوی دیگر، با نگاه پویا به «روح زمانه» امام علی(ع)، خوانشی سازگار با مبانی انسان‌شناختی اسلام ارائه می‌دهد. این تحلیل، زمینه را برای عبور از برداشت‌های سطحی و تقلیدی از چنین گزاره‌هایی فراهم می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

التحلیل اللغوی والدلالی لکلمة "النساء شرّ" فی حکمة 238 ترکیزا علی المثلث الدلالی لأوغدن وریتشاردز

نویسنده [English]

  • السید محمد الموسوی البفرویی
قسم علوم القرآن والحدیث، کلیة الإلهیات والدراسات الإسلامیة، جامعة میبد، میبد، إیران.
چکیده [English]

یهدف هذا البحث إلى تحلیل معنى کلمة "الشر" فی الحکمة 238 من نهج البلاغة "المرء شر..."، ومن خلال تطبیق نموذج المثلث الدلالی لأوغدن وریتشاردز لإعادة تعریف هذه العبارة فی سیاقها الخطابی التکوینی. وتظهر النتائج أنّ کلمة "الشر" فی هذا النص، على الرغم من دلالاتها السلبیة الأولیة، تحتوی على مکونات دلالیة إیجابیة ووجودیة على مستویات التحلیل اللغوی (محاور الارتباط والاستبدال) والدلالات المفهومیة. إن دراسة هذه القضیة فی تفاعلها مع النصوص الدینیة الاجتماعیة المماثلة والسیاق العام لنهج البلاغة تشیر إلى أن "الشر" هنا لا یعنی نفی هویة المرأة، بل یشیر إلى ضرورة تنمویة فی نظام الخلق المثالی، بما فی ذلک مکونات مثل المشقة والحتمیة والضرورة، والتی یمکن رسمها على الجوانب الثلاثة لمثلث دلالی:

- المصداق (المرجع): استخدام صفة "شرّ" للمرأة فی الخطاب الدینی.

- الدلالة (الموضوع): ربط "الشرّ" بحکمة الخلق الإلهی.

- التصور (الفکر): بیان مکانة المرأة فی جدلیة الجبر والاختیار. وتشیر نتائج البحث إلى أن تفسیر "الشرّ" باعتباره "شیئاً لا مفرّ منه" بناءً على الأدلة النصیة والتناص من ناحیة یمنع الاختزال الدلالی وحصره فی السلبیة المحضة ومن ناحیة أخرى، ومن خلال إلقاء نظرة دینامیکیة على "روح العصر" للإمام علی (ع)، فإنّه یقدم قراءة متسقة مع الأسس الأنثروبولوجیة للإسلام. ویوفر هذا التحلیل الأساس للتغلب على التفسیرات السطحیة والتقلیدیة لهذه التصریحات.

کلیدواژه‌ها [English]

  • الدلالات الدینیة
  • المثلث الدلالی
  • أوغدن وریتشاردز
  • الحکمة 238

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 25 آبان 1404
  • تاریخ دریافت: 31 اردیبهشت 1404
  • تاریخ بازنگری: 20 مهر 1404
  • تاریخ پذیرش: 25 آبان 1404