آشنایی‌زدایی معنایی در شعر اسلامی معاصر (بررسی موردی؛ آرایه تشخیص در شعر هارون هاشم رشید)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل

2 گروه عربی دانشگاه زابل

چکیده

تکنیک آشنایی‌زدایی یکی از مختصات سبکی در ادبیات به شمار می‌آید که برای اولین بار توسط فرمالیست روسی"ویکتور شکلوفسکی" مطرح گردید. او کارکرد ادبیات را آشنایی‌زدایی می‌دانست چون‌ که ذهن را از عادت زدگی دور می‌کند و با ایجاد شعریت در کلام باعث لذت ادبی می‌شود. هارون‌هاشم ‌رشید شاعر اسلامی معاصر از آشنایی‌زدایی به‌ویژه آشنایی‌زادایی‌معنایی به‌صورت گسترده بهره گرفته است. با توجه به اهمیت این مختصه در سبک‌شناسی، به نظر می‌رسد، بررسی آن در شعر هارون‌هاشم رشید، برای شناخت هر چه ‌بهتر سبک شعری وی، امری ضروری می‌نماید. بر این اساس در پژوهش حاضر اشعار این شاعر به شیوه‌ی توصیفی‌– ‌‌تحلیلی از رهگذر تشخیص (آدم‌گونگی) مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ تا میزان نقش زیباشناختی این تکنیک، در ساخت سبک شعری وی مشخص گردد؛ نتایج تحقیق بیانگر آن است که وی در به‌کارگیری آشنایی‌زدایی معنایی، مبتنی بر تشخیص توجه خاصی داشته است و می توان گفت مهمترین ویژگی سبک شعری او به شمار می‌آید. تصاویری که شاعر با بهره‌گیری از تشخیص ارائه می‌دهد بیانگر احساسات و عواطف صادقانه شاعر و دلبستگی شدید او نسبت به فلسطین و تراژدی مردمان آن است به‌گونه‌ای که همه ‌چیز با او همنوا شده است حتی پدیده های طبیعی و امور انتزاعی و مجرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

الانزیاح الدلالی فی الشعر الإسلامی المعاصر (تقنیة التشخیص فی شعر هارون هاشم رشید نموذجا)

نویسندگان [العربیة]

  • عبدالحمید أحمدی 1
  • فؤاد عبدالله زاده 1
  • سعید نارویی 2
1 قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة زابل
2 قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة زابل
چکیده [العربیة]

تعدّ تقنیة الانزیاح خاصّة أسلوبیة للنص الأدبی. وقد تحدّث عن هذا المصطلح للمرة الأولی الناقد الروسی "فیکتورشکلوفسکی"، واعتبر أنّ وظیفة الأدب لیست إلّا عملیة الانزیاح؛ لأنها تنأى بالعقل عن المألوف و الصیغ الاعتیادیة، وتقوم بخلق الشعریة فی النص، وتبعث الشعور باللذة الأدبیة. وقد تجلّت ظاهرة الانزیاح فی شعر الشاعر الفلسطینی الإسلامی هارون‌هاشم‌ رشید على نطاق واسع ولاسیّما الانزیاح الدلالی. و بالنظر إلی أهمیة هذه الظاهرة الأسلوبیة یبدو أن دراستها فی شعر الشاعر ضروریة لمعرفة أسلوبه الشعری. وبناءً علی هذا، فإنّ هذه الدراسة تقوم وعلى أساس من المنهج الوصفی التحلیلی بمعالجة مجموعة من قصائد هارون‌هاشم‌ رشیدمعتمدة فی ذلک علی تقنیة التشخیص لتوضّح الدور الجمالی لهذه التقنیة فی صیاغة الأسلوب الشعری عند الشاعر. تشیر نتائج الدراسة إلى أنّ الشاعر اهتمّ اهتماما بالغا بتوظیف الانزیاح الدلالی القائم على التشخیص (الاستعارة المکنیة) وتُعَدّ هذه التقنیة من أهمّ السمات الأسلوبیة فی شعره. فالصورة التی بناها الشاعر علی أساس من التشخیص تفصح عن المشاعر الصادقة للشاعر ومدی صلته بقضیّة فلسطین ومأساة أهلها؛ فیتماشی معه کل شیء حتی المظاهر الطبیعیة والأمور المجرّدة.و نستطیع القول أن نصوص الشاعر مستقطبة حول الأیدیولوجیا الإسلامیة ومرتکزة بشکل أساسی علی انتمائه إلی ثقافة المقاومة والروح الجهادیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الشعر الإسلامی المعاصر
  • الأسلوبیة
  • الانزیاح الدلالی
  • التشخیص
  • هارون هاشم رشید
الإسکندرانی، محمد شریف، وآخرون. (1955). المنتخب من الأدب العربی (ج3). القاهرة: وزراة المعارف العمومیة.
بیاری، سناء. (2006). الأبعاد الموضوعیة والفنیة فی شعر هارون هاشم رشید (رسالة ماجستیر).
الجیوسی، سلمی الخضراء. (1997). موسوعة الأدب الفلسطینی المعاصر (الطبعة الأولى). بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
داد، سیما. (1382ش). فرهنگ اصطلاحات ادبی (ویرایش جدید). تهران: مروارید.
الراضی، عبدالحکیم. (1980). نظریة اللغة فی النقد العربی. القاهرة: مکتبة الخانجی.
رشید، هارون هاشم. (2005). الأعمال الشعریة (1). عمان: دار المجدلاوی.
رشید، هارون هاشم. (2008). الأعمال الشعریة (2). عمان: دار المجدلاوی.
رضایی، غلام‌عباس، نامداری، ابراهیم، و احمدی، علی‌اکبر. (1392ش). آشنایی‌زدایی و نقش آن فی خلق شعر. مجلة ادب عربی، دانشگاه تهران، 5(2)، 69-88.
ریتشاردز، آرمسترونغ. (2002). فلسفة البلاغة (ترجمة: سعید الغانمی و ناصری حلاوی). بیروت: آفریقا الشرق.
الشتیوی، صالح علی. (2005). ظاهرة الانزیاح الأسلوبی فی شعر خالد بن یزید الکاتب. مجلة جامعة دمشق، 21(3-44).
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1378ش). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
العالم، محمود أمین، وآخرون. (1988). فی قضایا الشعر العربی المعاصر، دراسات وشهادات. تونس: المنظمة العربیة للتربیة والثقافة والعلوم، إدارة الثقافة.
عبدالنور، جبور. (1984). المعجم الأدبی. بیروت: دارالملایین.
علوی مقدم، مهیار. (1377ش). نظریه‌های نقد أدبی (صورت‌گرایی و ساختارگرایی). تهران: سمت.
فتوحی رود معجنی، محمود. (1385ش). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
فوغالی، وهیبة. (2012). الانزیاح فی شعر سمیح القاسم (مذکرة مقدمة لنیل درجة الماجیستیر فی اللغة والأدب العربی). جامعة أکلکی، البویره، الجمهوریة الجزائریة، کلیة الآداب واللغات.
کوهن، جان. (1986). بنیة اللغة الشعریة (ترجمة: محمد الولی و محمد العمری). المغرب: دار توبقال للنشر.
المسدی، عبدالسلام. (2006). الأسلوبیة والأسلوب. بیروت: دارالکتاب الجدید.
میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت. (1388ش). واژه‌نامه‌ی هنر شاعری (چاپ چهارم). تهران: کتاب مهناز.
ویس، أحمد محمد. (1416هـ.ق). الانزیاح بین النظریات الأسلوبیة والنقد العربی القدیم. جامعة حلب.