دلالتهای تصویر‌های بیانی مبتنی بر حس ذائقه (طعام و شراب) در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه عربی- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه خلیج فارس- بوشهر

10.34785/j022.2021.007

چکیده

نویسنده تصویر‌های حسی قرآن را که با استفاده از طعام و شراب و قوة ذائقه ابداع شده‌اند، برای پاسخ به این پرسش‌ها بررسی کرده است: الف: تصویرهای بنا شده از طعام و شراب و چشیدنی‌ها به چه شکل‌هایی در قرآن کریم تجلی یافته‌اند؟ ب: تصویر‌های ذکر شده، چه نقشی در رساندن اغراض قرآنی دارند؟ ج: کدام‌یک از فنون بیانی در نمایاندن معانی مرتبط با حس ذائقه نقش بیشتری دارد؟روش اختیار شده برای انجام تحقیق، روش تحلیلی-توصیفی است. نتایج حاصل از تحقیق به این امور اشاره دارد: تصویر‌های مبنی بر طعام و شراب، در قرآن کریم به دو شکل تجلی یافته است: الف: تصویرهای حقیقی که در قرآن کریم فراوان است و آن‌ها را در آیات مختلف می‌توان یافت. ب: تصویرهای بیانی؛ که در قرآن کریم اندک است و محدود به یک مجاز مرسل و چند تشبیه و استعاره است. در تشبیه‌ها و استعاره‌ها، قرآن بهترین نظیر را برای مشبه برگزیده است. بسیاری از این گونه تصویرها، امور معقول را به شکلی محسوس به تصویر کشیده-اند و در اندکی از آن‌ها، برای روشن کردن امور حسی آن‌ها را در لباس همانندی محسوس ارائه کرده است. تصویر‌های بیانی قرآنی نقش آرایه‌ای ندارند بلکه اصلی‌ترین کارکرد آن رساندن معناست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

دلالات الصور البیانیة المبنیة على القوة الذوقیة (الطعام والشراب) فی القرآن الکریم

نویسنده [العربیة]

  • خداداد بحری
قسم اللغة العربیة وآدابها- کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة- جامعة خلیج فارس- بوشهر
چکیده [العربیة]

تهدف هذه المقالة إلى دراسة صور حسیة فی القرآن الکریم ترتبط نوعا ما بالقوة الذوقیة والطعام والشراب إجابة عن الأسئلة التالیة: کیف تجلّت الصور التی أبدعت من الطعام والشراب والقوة الذوقیة فی القرآن الکریم؟ ما هو الدور الذی لعبته تلک الصور فی إیصال الأغراض القرآنیة؟ أی فنّ من الفنون البیانیة له الدور الأکبر فی تصویر المعانی المتصلة بالقوة الذوقیة؟ اعتمد الباحث فی هذه الدراسة على المنهج التحلیلی – الوصفی. توحی هذه الدراسة إلى النتائج التالیة: إنّ الصور التی أبدعت من الطعام والشراب، فی القرآن الکریم متجلیة فی القرآن الکریم فی صورتین: حقیقة وبیانیة. أما الصور الحقیقة فهی کثیرة فی القرآن الکریم تجدها فی الآیات المختلفة. وأمّا الصور البیانیة المبنیة على ما هو ذوقی فهی قلیلة فی القرآن الکریم وینحصر على أساس ما وصل إلیه الباحث فی مجاز مرسل و عدد من التشبیهات والإستعارات. إنّ القرآن الکریم فی تشبیهاته واستعاراته قد اختار أقرب مثیل للمشبه بحیث یصوره تصویرا واضحا. إنّ کثیرا من هذه الصور تصور الأمور العقلیة فی صورة محسوسة وقلیلا منها تلبس علیها ثیاب محسوس آخر أدلّ من الأوّل بالمقصود. وإنّ الصور البیانیة فی القرآن الکریم لم تأت لغرض جمالی وإنّما الغرض الأصیل منها إیصال المعنى إلى قلب المخاطب وهی قد أدّت هذا الغرض بشکل عجز البشر عن الإتیان بمثله.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القرآن الکریم
  • الصور البیانیة
  • الصور الحسیة
  • الصور المبنیة على القوة الذوقیة
  • الطعام والشراب
القرآن الکریم.
ابن عاشور، محمد الطاهر. (1984). تفسیر التحریر والتنویر. تونس: الدار التونسیة للنشر.
ابن منظور. (1992). لسان العرب (چاپ دوم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
أبو حیان الأندلسی، محمد بن یوسف. (1993). تفسیر البحر المحیط (دراسة وتحقیق: عادل عبدالموجود، علی محمد معوض). چاپ اول. بیروت: دار الکتب العلمیة.
أنیس، إبراهیم، وآخرون. (1372ش). المعجم الوسیط (الطبعة الرابعة). تهران: مکتب نشر الثقافة الإسلامیة.
بحری، خداداد. (1390ش). الصورة الفنیة فی شعر المتنبی والشریف الرضی؛ الفخر نموذجاً (پایان نامه دکتری). دانشگاه خوارزمی.
البصیر، کامل حسن. (1987). بناء الصورة الفنّیة فی البیان العربی. بغداد: المجمع العلمی العراقی.
بیاد، صغرى. (1395ش). تصویرپردازی‌های حرکتی در جزء اول تا دهم قرآن کریم (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه خلیج فارس بوشهر.
التفتازانی، سعد الدین. (1391ش). شرح المختصر (چاپ هفتم). قم: منشورات إسماعیلیان.
التنوجی، محمد. (1999). المعجم المفصل فی الأدب (چاپ دوم). بیروت: دار الکتب العلمیة.
الجرجانی، محمد الشریف. (1985). کتاب التعریفات. بیروت: مکتبة لبنان.
الجهینی، زید بن محمد بن غانم. (1425ق). الصورة الفنیة فی المفضلیات؛ أنماطها وموضوعاتها ومصادرها وسماتها الفنیة (چاپ اول). المدینة المنورة: الجامعة الإسلامیة.
دحمانی، نورالدین. (2011/2012). بلاغة الصورة الفنیة فی الخطاب القصصی القرآن؛ مقاربة تحلیلیة فی جمالیات الأداء والإحیاء (أطروحة الدکتوراه). جامعة وهران.
الراغب الإصفهانی. (ب. ت.). المفردات فی غریب القرآن (تحقیق: محمد سید کیلانی). بیروت: دار المعرفة.
الزمخشری. (2009). تفسیر الکشاف (چاپ دوم). بیروت: دار المعرفة.
الشریف الرضی. (ب. ت.). تلخیص البیان فی مجازات القرآن (تحقیق وتقدیم: علی محمود مقلد). بیروت: منشورات دار مکتبة الحیاة.
الطباطبائی، السید محمد حسین. (1997). المیزان فی تفسیر القرآن (چاپ اول). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
الطبرسی. (2005). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (الطبعة الأولى). بیروت: دار العلوم للتحقیق والطباعة والنشر والتوزیع.
عقوب، إمیل بدیع، وعاصی، میشال. (1987). المعجم المفصل فی اللغة والأدب (چاپ اول). بیروت: دار العلم للملایین.
الفیفی، عبد الله بن أحمد المغامری. (1416ق). الصورة البصریة فی شعر العمیان؛ دراسة نقدیة فی الخیال والإبداع (چاپ اول). الریاض: النادی الأدبی.
القاسمی، محمد جمال الدین. (2003). تفسیر القاسمی المسمى محاسن التأویل (چاپ دوم). بیروت: دار الکتب العلمیة.
قصاب، ولید إبراهیم. (2018، 3 فبرایر). البلاغة العربیة؛ علم البیان. الطبعة الإلکترونیة. تم الاسترجاع من http://maktabeti.com/
قطب، سید. (2002). التصویر الفنی فی القرآن (چاپ شانزدهم). القاهرة: دار الشروق.
المصطفوی، حسن. (1385ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (چاپ اول). طهران: مرکز نشر آثار العلامة المصطفوی.
وهبة، مجدی، والمهندس، کامل. (1984). معجم المصطلحات العربیة فی اللغة والأدب (چاپ دوم). بیروت: مکتبة لبنان.
الهاشمی، السید أحمد. (1367ش). جواهر البلاغة (چاپ اول). قم: انتشارات مصطفوی.