بررسی تطبیقی نی‌نامه مولانا و قصیده دل از شاعر کرد صافی هیرانی بر اساس رویکرد تأثیرپذیری معکوس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

جامعة صلاح الدین / کلیة اللغات -قسم اللغة العربیة

چکیده

در پژوهش حاضر دو شعر از مولانا جلال‌الدین رومی و صافی هیرانی از منظر تطبیقی و بر اساس فرایند تأثیرپذیری معکوس و به شیوه توصیفی-حلیلی بررسی شده است. این پژوهش بر آن است به این پرسش پاسخ دهد که نوع تأثر صافی هیرانی از مولانا معارضه است یا مناقضه یا تقلید. قصیده "دل" از هیرانی بر اساس مکتب تطبیقی فرانسه به سبک معارضه و نوعی تأثیر پذیری معکوس از نی‌نامه مولانا است. شاعر کُرد شعر خود را به مثابه‌ی یک دستور عشق صوفیانه –به شیوه نی‌نامه- به زبان فارسی و نه کُردی سروده و با مولانا به معارضه پرداخته است. وی علی رغم اینکه در تجربه‌ی شعری و عرفانی از مولانا و زبان فارسی تاثیر پذیرفته است، اما محتوا و رمز محوری شعر مولانا را تغییر داده است؛ از جمله این‌که در رمزواره‌ای متفاوت جایگاه نی را به دل تغییر داده و توجه به ندای دل را جایگزین گوش دادن به ناله نی نموده است. صافی هیرانی سعی دارد مخاطب را به این اقناع برساند که این قلب است که شایستگی دارد تا از لحاظ عرفانی به آن گوش داده و از آن پند و اندرز گرفته شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

بین قصیدة (القلب) للشاعر الکردیّ صافی الهیرانیّ وقصیدة (النای) لمولانا جلال الدین الرومیّ ــــ دراسة مقارنة فی التأثّر العکسیّ

نویسنده [العربیة]

  • طاهر مصطفى علی
جامعة صلاح الدین / کلیة اللغات -قسم اللغة العربیة
چکیده [العربیة]

هذا البحث دراسة مقارنة بین القصیدتین، (القلب) للشاعر الکردیّ (صافی الهیرانیّ)، وقصیدة (النای) للشاعر الصوفیّ الکبیر (مولانا جلال الدین الرومیّ)، من حیث طبیعتهما الرمزیّة وخصائصهما الشکلیّة والبنائیّة، وکذلک ممیّزات أسلوبیهما فی التناول والمعالجة، على أساس علاقة التأثّر المعاکس المسمّى بـ(المعارضة) أو (المناقضة) الشعریّة بحسب المفهوم النقدیّ القدیم، ومصطلح (التأثّر العکسیّ) بحسب المفهوم المقارنی والنقدیّ الحدیث.
إذ إنّ الشاعر(صافی الهیرانیّ) من باب التأثّر والاقتفاء، قام بمعاکسة الشاعر الصوفیّ الکبیر (مولانا جلال الدین الرومیّ) فی قصیدته العرفانیّة الشهیرة (النای)، التی تبدأ بقوله : (بشنو از نی ضون حکایت میکند – از جداییها شکایت میکند)، وعلى الرغم من تأثّره بـ(مولانا) فی تجربته الشعریّة والعرفانیّة هذه وبلغته الفارسیّة، قام بتحویر محتوى قصیدته ورمزها المحوری، وهو (النای) وبدّله برمز (القلب) والعنایة به، ونقض توجّه مولانا من حیث دعوته للمتلقّی إلى الإنصات إلى النای، وهو یقصّ حکایة الفراق والاقتطاع عن الأصل والمنبت على نحو رمزیّ، وذلک بالدعوة إلى الإنصات للقلب وهو المؤهّل فی نظره لهذه الغایة، فی قصیدته التی کتبها بالفارسیّة، التی تبدأ بقوله : (مشنو از نی ضون حکایتهاى خام – راز خود طوید بة بیش خاص وعام). والتی ینحو فیها منحى حجاجیّاً معتمداً على الحجج والتسویغات لما یذهب إلیه، وذلک بالدفاع عن القلب بصفته الرمز البدیل عن النای والاستدلال لصالحه وتعزیز موقعه.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • دراسة مقارنة
  • التأثر العکسی
  • جلال الدین الرومی
  • صافی هیرانی
  • النقض و الرد
  • المحاججة
القرآن الکریم.
ابن خلدون. (1978). المقدمة (الطبعة الأولى). بیروت: منشورات دار القلم.
ابن منظور. (2004). لسان العرب (الطبعة الأولى). بیروت: قسم الدراسات فی دار نوبلیس.
ابن منقذ، أسامة. (2010). البدیع فی نقد الشعر (تحقیق: أحمد أحمد بدوی وحامد عبد المجید). العراق: وزارة الثقافة والإرشاد.
أحمد بدیر، شعبان. (2019). قضایا الشعر الصوفی. د.ط، إربد: عالم الکتب الحدیث.
أحمد مکی، الطاهر. (1997). فی الأدب المقارن: دراسات نظریة وتطبیقیة (الطبعة الثالثة). القاهرة: دار المعارف.
أدونیس، علی أحمد سعید. (1960). الصوفیة والسریالیة (الطبعة الثانیة). بیروت: دار الساقی.
بهجت، منجد مصطفى. (1988). الأدب الأندلسی. الموصل: مدیریة دار الکتب للطباعة والنشر، جامعة الموصل.
البهلول، عبد الله. (2016). الحجاج الجدلی وخصائصه الفنیة (الطبعة الأولى). عمان: دار کنوز المعرفة للنشر والتوزیع.
حمود، علی عبد الرزاق. (1991). النقد الأدبی الحدیث. بغداد: وزارة التعلیم العالی والبحث العلمی، جامعة بغداد.
حیرت سجادی، سید عبدالحمید. (1375ش). شاعران کرد پارسی‌گوی (الطبعة الأولى). تهران: نشر احسان.
دیرکی، هیفرو محمد علی. (2009). جمالیة الرمز الصوفی (الطبعة الأولى). دمشق: دار التکوین للتألیف والترجمة والنشر.
سیاح زاده، مهدی. (1397ش). و چنین گفت مولوى؛ نگرشی دیگر بر مثنوى (الطبعة الثالثة). طهران: انتشارات مهراندیش.
الشایب، أحمد. (2003). الأسلوب (الطبعة 12). القاهرة: مکتبة النهضة المصریة.
عبدالرضا، علی. (1989). العروض والقافیة: دراسة وتطبیق فی شعر الشطرین والحر (الطبعة الأولى). الموصل: دار الکتب بجامعة الموصل.
عوض، إبراهیم محمود. (2006). فی الأدب المقارن: مباحث واجتهادات (الطبعة الأولى). العراق.
غنیمی هلال، محمد. (ب. ت.). الأدب المقارن (الطبعة الخامسة). بیروت: دار العودة ودار الثقافة.
القرطاجنی، ابن حازم. (ب. ت.). منهاج البلغاء وسراج الأدباء (تحقیق: محمد الحبیب بن الخوجة). دار الغرب الإسلامی.
المجذوب، عبد الله الطیب. (1972). المرشد إلى فهم أشعار العرب وصناعتها (الطبعة الثانیة). بیروت: دار الفکر.
مطلوب، أحمد. (1989). معجم النقد العربی القدیم (الطبعة الأولى). بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة، المجلد الأول.
مکی، الطاهر أحمد. (2017). الأدب المقارن: أصوله وتطوره ومناهجه (الطبعة الأولى). القاهرة: دار المعارف.
الموسی، خلیل. (2009). مبادلات شعریة. دمشق: منشورات اتحاد کتاب العرب.
مولانا، محمد جلال الدین بلخی الرومی. (1395ش). مثنوی معنوی (الطبعة الرابعة). تهران: انتشارات آتیسا.
مولانا، محمد جلال الدین بلخی الرومی. (1988). مثنوی معنوی (ترجمة إبراهیم الدسوقی). القاهرة.
ویسی، عماد. (2008). ملحمة الشیخ صنعانی بین عطار النیسابوری وفقى طیران (الطبعة الأولى). العراق: جامعة صلاح الدین، کلیة اللغات.
ویلیک، رینیه، ووارین، أوستن. (1987). نظریة الأدب (ترجمة: محیی الدین صبحی، الطبعة الأولى). بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
الهیرانی، صافی. (2015). دیوان صافی الهیرانی (تحقیق وشرح: محمد ملا مصطفى، الطبعة الثانیة). العراق: منشورات مکتبة محوى.