پویایی هنجارگریزی معنایی در قرآن کریم مابین کاربرد و ژرفای معنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 قسم اللغة العربیة، کلیة اللغات والاتصال، جامعة زین العابدین، ترینجانو، مالیزیا

2 کلیة اللغة العربیة، جامعة السلطان عبدالحلیم معظم شاه الإسلامیة العالمیة، مالیزیا

10.34785/j022.2022.015

چکیده

هنجارگریزی یک روش بلاغی هیجان انگیز است زیرا بر گیرنده اثر می‌گذارد و وی را به فضاهای وسیع‌تر و ژرفای معنایی بیشتر می‌برد. هنجار گریزی یک کارکرد زبانی است که میان خالق کلام، متن و دریافت کننده، رابطه برقرار می‌سازد و صرفا یک مجموعه قواعد خشک و انعطاف ناپذیر نیست. این فن، متن را از نشانه هایی بارگیری می کند که اگر گیرنده بدون توجه به آن‌ها تلاش کند متن را بفهمد، به خطا خواهد رفت و نمی تواند به معنای درست متن هدایت شود. هنگامی که نوبت به قرآن می‌رسد کاربست هنجارگریزی سبب ایجاد لایه‌های دیگری در سخن می‌شود و جلوه‌های جدیدی از بلاغت قرآنی را بر ما آشکار می‌سازد. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی-تحلیلی تلاش دارد تا در جهت شناخت اسلوب‌های بیان در قرآن گام بردارد و از اسرار نهفته سخن معجز، پرده بردارد و لایه‌های دیگری را از معنای ظاهر سخن، بگشاید. نتایج نشان می‌دهد که در قرآن صور متعددی از هنجارگریزی وجود دارد که با ابزارهای بلاغی چون مجاز، استعاره و کنایه، ایجاد شده است که هدف از آن، اثر گذاشتن بر روان مخاطب و ایجاد تحول درونی در وی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

دینامیة الانزیاح الدلالی فی القرآن الکریم بین إلف الاستعمال وعمق الدلالة

نویسندگان [العربیة]

  • السید محمد سالم العوضی 1
  • رجب إبراهیم أحمد عوض 2
1 قسم اللغة العربیة، کلیة اللغات والاتصال، جامعة زین العابدین، ترینجانو، مالیزیا
2 کلیة اللغة العربیة، جامعة السلطان عبدالحلیم معظم شاه الإسلامیة العالمیة، مالیزیا
چکیده [العربیة]

یعد الانزیاح أسلوبا بلاغیا مثیرا کونه یحدث أثرا وتأثیرا دلالیا لدى المتلقی، فیأخذه إلى فضاءات أکثر رحابة، وانعکاسات أبعد عمقا من ناحیة المعنى والدلالة، فهو ینظر إلى الوظیفة اللغویة بوصفها وظیفة تفاعلیة بین المبدع والنص والمتلقی، ولیست مجموعة من القواعد التی تتعامل مع اللغة على أنها قوالب لا یمکن تغییرها ولا الخروج علیها وعنها. إن الانزیاح یُحمِّل النص من الدلالات التی لا یمکن أن یهتدی إلیها المتلقی إذا سلک سبیل الصورة النمطیة العادیة المألوفة وغیر المنزاحة، ویکون الانزیاح أبلغ ما یکون حین یتعلق الأمر بالنص القرآنی وهو یقدم الصورة القرآنیة فتکون بانزیاحها أبلغ فی الدلالة من نطق جمیع الناطقین مما سواها من الصور العادیة. وفیما یخص الدافع إلى هذا البحث فإنما حدانی إلیها تهیامی بالأسلوب القرآنی الذی لا یضاهیه أسلوب، ولا ینازعه منوال. ثم رغبتی فی تتبع آی الذکر الحکیم وما فیها من أبعاد دلالیة، وزوایا تعبیریة حین تخرج عن السیاق اللغوی والدلالی المألوف إلى دلالات عمیقة، ومعانی بعیدة، عن طریق الانزیاح فی البنى الترکیبیة لجزئیاتها المتراصة بغرض التأثیر النفسی، والتغییر الانفعالی لدى المتلقی. ولهذا؛ فقد انبرى القلم، وتاقت النفس، وسمقت الهمة للولوج إلى تلک الظاهرة وأثرها الدلالی فی القرآن الکریم، متخذین من المنهج الوصفی التحلیلی منهجا لنقف به على الأسباب، ونزیل به ما علق من القشر باللباب، ونفسر ما ورد من انزیاح دلالی فی آی الذکر وفصیح الکتاب.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الانزیاح
  • علم الدلالة
  • القرآن الکریم
  • المجاز
  • الاستعارة
  • الکنایة
القرآن الکریم.
ابن منظور، أبو الفضل جمال الدین محمد بن مکرم بن منظور. (د.ت). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
أبو العدوس، یوسف. (1997). الاستعارة فی النقد الأدبی الحدیث. عمان: الأهلیة للنشر والتوزیع.
بوطارن، محمد الهادی. (2008). المصطلحات اللسانیة والبلاغیة والأسلوبیة والشعریة. بیروت: دار الکتاب الحدیث.
الجرجانی، عبد القاهر. (2001). أسرار البلاغة. (شرح وتعلیق وتحقیق: محمد عبد المنعم خفاجی وعبد العزیز شرف). بیروت: دار الجیل.
الجرجانی، عبد القاهر. (د.ت). دلائل الإعجاز (الطبعة الثالثة). (قرأه وعلق علیه: محمود محمد شاکر). القاهرة: مکتبة الخانجی.
الجرجانی، علی بن عبد العزیز. (د.ت). الوساطة بین المتنبی وخصومه. (تحقیق: محمد أبو الفضل إبراهیم وعلی محمد البجاوی). بیروت: دار القلم.
حسن، عبد الواحد. (1999). العلاقات الدلالیة والتراث البلاغی العربی. الإسکندریة: مکتبة الإشعاع الفنیة.
الزمخشری، أبو القاسم محمود بن عمر الزمخشری الخوارزمی. (د.ت). الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل. (تحقیق: عبد الرزاق المهدی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
السبکی، أحمد بن علی. (2001). عروس الأفراح فی شرح تلخیص المفتاح. (تحقیق: خلیل إبراهیم). بیروت: دار الکتب العلمیة.
السید شیخون، محمود. (1978). الأسلوب الکنائی نشأته وتطوره وبلاغته. القاهرة: مکتبة الکلیات الأزهریة.
الصغیر، محمد حسن. (1994). مجاز القرآن خصائصه الفنیة وبلاغته العربیة. بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.
الصغیر، محمد حسین علی. (1999). أصول البیان العربی فی ضوء القرآن الکریم. بیروت: دار المؤرخ العربی.
طبانة، بدوی. (1982). معجم البلاغة العربیة. الریاض: دار العلم للطباعة والنشر.
عبد المطلب، محمد. (د.ت). البلاغة العربیة قراءة أخرى. بیروت: مکتبة لبنان.
عبدالله دراز، محمد. (1957). النبأ العظیم. الکویت: دار القلم للطباعة والنشر والتوزیع.
عید، رجاء. (1979). فلسفة البلاغة بین التقنیة والتطور. الإسکندریة: منشأة المعارف.
فندریس، جوزیف. (1950). اللغة. (تعریب: عبد الحمید الدواخلی ومحمد القصاص). القاهرة: مکتبة الأنجلو المصریة.
القزوینی، الخطیب. (د.ت). الإیضاح فی علوم البلاغة. (شرح وتعلیق: محمد عبد المنعم خفاجی). بیروت: دار الجیل.
کوهن، جان. (1986). بنیة اللغة الشعریة. (ترجمة: محمد الولی ومحمد العمری). المغرب: دار توبقال للنشر.
محمد ویس، أحمد. (2003). الانزیاح فی منظور الدراسات الأسلوبیة. الریاض: مؤسسة الیمامة الصحفیة.
المسدی، عبد السلام. (1977). الأسلوب والأسلوبیة. تونس: الدار العربیة للکتاب.