تحلیل بینامتنی دینی در رمان «عمالقة الشمال» نجیب کیلانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه کردستان-دانشکده زبان و ادبیات- گروه زبان و ادبیات عربی

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه کردستان

3 زبان و ادبیات عربی- دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی-دانشگاه پیام نور- تهران- ایران

چکیده

بینامتنی یکی از گرایشات نقد جدید به شمار می‌رود که از تعامل میان متون بحث می‌کند. در این رویکرد نقدی که در زبان عربی به «تناصّ» شهرت دارد، متن از لحاظ ارتباطی که با متن‌های دیگر دارد مورد بررسی قرار می‌گیرد، چرا که بر اساس این نظریه هیچ متنی مستقل نبوده، بلکه فراخوانی از متون دیگر می‌باشد. گرچه نظریه‌ی بینامتنی اشتراکات فراوانی با اصطلاحات بلاغت قدیم عربی از جمله اقتباس، تضمین، سرقات و... دارد، اما ناقدان معاصر تفاوت‌هایی بین آن‌ها قائلند. یکی از حوزه‌های بینامتنی، «بینامتنی دینی» می‌باشد که منظور از آن تداخل متن‌های دینی منتخب از قرآن کریم، احادیث نبوی، شخصیت‌ها، حوادث، احکام و مفاهیم دینی با متن اصلی است به گونه‌ای که این متون با ساختار متن اصلی هماهنگ بوده و هدف فکری یا هنری یا هردو را با هم ایفا کنند. در این پژوهش تلاش می‌شود با استفاده از روش توصیفی و شیوه‌ی تحلیل محتوا و بر اساس نظریه‌ی بینامتنی، بینامتنی دینی در رمان «عمالقة الشمال» نجیب کیلانی مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش با تبیین موارد بینامتنی دینی در رمان به این نتیجه رسیده‌است که نجیب کیلانی در این رمان، آیات قرآن و احادیث نبوی را به صورت صریح و ضمنی و داستان‌های قرآنی و حوادث تاریخ اسلام را تنها به صورت ضمنی و غیر مستقیم به کار برده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

التناصّ الدینی فی روایة «عمالقة الشمال»

نویسندگان [العربیة]

  • Hasan Sarbaz 1
  • محمود احمدپور 2
  • قادر قادری 3
1 University of Kurdistan
2 ماجستیر فی اللغة العربیة وآدابها بجامعة کردستان
3 اللغة العربیة وآدابها- کلیة الأدب الفارسی واللغات الأجنبیة- جامعة پیام نور- طهران- ایران
چکیده [العربیة]

التناصّ من المصطلحات السیمیائیّة الحدیثة فی النقد الأدبی وهو یتحدّث عن تداخل النصوص بعضها مع بعض. ففی هذا المنهج النقدی یقوم الباحث بدراسة النص من حیث علاقته وتداخله مع النصوص الأخری، لأنه لا یوجد علی أساس هذه النظریة نص مستقل بعید عن بقیة النصوص، بل یعتبر کل نصّ استدعاء لنصوص أخری. ومصطلح التناصّ وإن لم یکن بمفهومه الحدیث شائعاً و مستخدماً عند نقاد العرب القدامی إلا أنّه یمکن الحصول علی جذور هذا المصطلح فی آثارهم تحت عناوین مختلفة مثل الاقتباس، والتضمین، والتلمیح، والسرقات و... ومن التناصّ ما یسمی بالتناصّ الدینی، وهو تداخل نصوص دینیّة مختارة من القرآن الکریم والأحادیث النبویّة والأحکام الشرعیّة والشخصیّات الدینیّة والأحداث التاریخیّة عن طریق الاقتباس والتضمین أو إدخال هذه النصوص والمفاهیم بشکل خفیّ فی النصّ الأصلیّ بحیث تنسجم هذه النصوص مع سیاق النصّ وتؤدّی غرضاً فکریّاً أو فنّیّاً أو کلاهما معاً. ویهدف هذا البحث بالاستفادة من المنهج الوصفی وعلی أساس نظریّة التناصّ إلی دراسة التناصّ الدینی فی روایة «عمالقة الشمال» لنجیب الکیلانی. ووصلت الدراسة إلی أنّ نجیب الکیلانی قد استخدم فی هذه الروایة الآیات القرآنیّة والأحادیث النبویّة بصورة صریحة ومباشرة، بینما استخدم القصص القرآنیّة و أحداث تاریخ الإسلام بصورة غیر مباشرة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التناص الدینی
  • التناص القرآنی
  • عمالقة الشمال
  • نجیب الکیلانی
ابن حبان، محمد بن أحمد أبوحاتم التمیمی البستی. (1993). ‌صحیح ابن حبان (تحقیق شعیب الأرنؤوط، الطبعة الثانیة). بیروت: مؤسسة الرسالة.
أبو طالب المکی، محمد بن علی بن عطیة. (2005). ‌قوت القلوب فی معاملة المحبوب (الطبعة الثانیة). بیروت: دار الکتب العلمیة.
الأحمر، فیصل. (2010). ‌معجم السیمیائیات. بیروت: دار العربیة للعلوم ناشرون.
افتخاری، بهرام. (1390). ‌اعلام جدایی بیافرا از نیجریه. تم استرجاعه من www.jamejamonline.com
البخاری، أبو عبدالله محمد بن إسماعیل. (1422). ‌صحیح البخاری (الطبعة الأولى). دار طوق النجاة.
بقشی، عبدالقادر. (2007). ‌التناصّ فی الخطاب النقدی والبلاغی. بیروت: إفریقیا الشرق، الدار البیضاء.
البیهقی، أبو بکر. (2003). ‌شعب الإیمان (الطبعة الأولى). الریاض: مکتبة الرشد.
خلیل، عماد الدین. (1981). ‌محاولات جدیدة فی النقد الإسلامی المعاصر. بیروت: مؤسسة الرسالة.
رستم‌پورملکی، رقیه. (1384). التناص القرآنی فی شعر محمود درویش. ‌مجلة انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس، (3)، 15-34.
الزغبی، أحمد. (2000). ‌التناص نظریاً وتطبیقیاً. الأردن: مؤسسة عمان للنشر والتوزیع.
زودرنج، صدیقه. (1380). ‌تحلیل و بررسی نقش و جایگاه نجیب کیلانی در داستان نویسی اسلامی معاصر (أطروحة ماجستیر). جامعة تربیت مدرس.
سجودی، فرزان. (1383). ‌نشانه شناسی لایه‌ای و کاربرد آن در تحلیل نشانه شناختی آثار هنری. فی ‌مقالات اولین هم اندیشی نشانه شناسی هنر (صص 78-79). تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
سرباز، حسن. (1389). ‌علی أحمد باکثیر والقصة الإسلامیة (الطبعة الأولى). طهران: نشر إحسان.
السعدنی، مصطفى یس. (1991). ‌التناص الشعری: قراءة أخرى لقضیة السرقات. الإسکندریة: منشأة المعارف.
السعدی، عبدالرحمن بن ناصر. (1387). ‌تفسیر راستین (ترجمة محمد گل گمشادزهی، الطبعة الأولى). طهران: نشر إحسان.
الشیبانی، أبو عبدالله أحمد بن حنبل. (2001). ‌مسند الإمام أحمد بن حنبل (تحقیق شعیب الأرنؤوط، الطبعة الأولى). بیروت: مؤسسة الرسالة.
عبدی، صلاح الدین، و زمانی، شهلا. (1390). استعمارستیزی در رمان‌های اسلامی نجیب کیلانی: بررسی موردی داستان عمالقة الشمال. ‌مجلة انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس، (20)، 163-195.
العرینی، عبدالله بن صالح. (1989). ‌الاتجاه الإسلامی فی أعمال نجیب الکیلانی القصصیة. الریاض: جامعة محمد بن سعود الإسلامیة.
القاعود، حلمی محمد. (1996). ‌الواقعیة الإسلامیة فی روایات نجیب الکیلانی: دراسة نقدیة. عمان: دار البشیر.
کریستوا، جولیا. (1381). "واژه، مکالمه، رمان". فی ‌به سوی پسامدرن، پساساختارگرایی در مطالعات ادبی (ترجمة پیام یزدانجو). طهران: نشر مرکز.
الکیلانی، نجیب. (1991). ‌تجربتی الذاتیة فی القصة الإسلامیة (الطبعة الأولى). بیروت: دار ابن حزم.
الکیلانی، نجیب. (2005). ‌عمالقة الشمال (الطبعة العشرون). القاهرة: دار الکتاب المختار.
میرزایی، فرامرز. (1373). نجیب کیلانی تاریخ اسلامی و هنر رمان نویسی. ‌مجلة کیهان فرهنگی، (115)، 78-79.
النیسابوری، مسلم بن الحجاج. (بدون تاریخ). ‌المسند الصحیح (تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.