واکاوی فرایند تولید معنا در سوره «المُلک»(با تأکید بر رویکرد ساختارگرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دانشکده الهیات و ارشاد اسلامی امام صادق علیه السلام

2 گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تحلیل ساختگرا با ارزیابی سطوح درون ماندگار متن امکان دستیابی به برداشتی جدید را بر اساس نظام حاکم بر متن فراهم می‌کند این شاخه از تحلیل می‌تواند در کنار دانش‌های دیگر زبان‌شناسی جایگاه ویژه‌ای برای مطالعات قرآنی به خود اختصاص دهد. بررسی ساختاری سوره‌های قرآن و تبیین آن بر اساس دوگانگی‌های ساختی از روابط هم‌نشینی و جانشینی مسئله پژوهش حاضر است. ازاین‌رو نگارندگان درصددند تا با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس مفاهیم نظری فردیناند د سوسور به کشف تقابل‌های معنایی در متن و مناسبات آن درآیات بر محور جانشینی و هم‌نشینی بپردازند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در این سوره مؤلفه‌های زبانی- معنایی در زنجیره‌ای خطی و جایگزین شده سبب پیوستگی، تداوم، تنوع و گسترش معنا در محورهای مختلف سوره «الملک» شده است. تقابل میان خالق قادر و مخلوقی مملوک تقابل کلان این سوره است که در زیرمجموعه آن تقابل‌های دیگری از قبیل تقابل میان آفریدگان متمرد/کافر و آفریدگان فرمان‌بردار/ مؤمن و ویژگی‌ها و اوصاف هرکدام، تقابل میان معبود توانا و معبود ناتوان و نیز تقابل‌های فرعی مانند تقابل میان مرگ و زندگی، آسمان و زمین در سطوح پایین‌تر یافت می‌شود. محورهای چهارگانه معنایی سوره در قالب‌ها و سطوح زبانی متعدد از قبیل، استمرار معنا، تجدد و تجسم تصویری، اسلوب حصر، استفهام انکاری، تکرار و... بازنمایی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل عملیة تولید المعنى فی السورة الملک مع الترکیز علی البنیویه

نویسندگان [العربیة]

  • خدیجه مسرور 1
  • سعداله همایونی 2
1 طلبه فی جامعه امام صادق علیه السلام
2 قسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، جامعة طهران، طهران، إیران
چکیده [العربیة]

یتیح التحلیل البنائی إمکانیة الحصول على فهم جدید یعتمد على النظام الذی یحکم النص من خلال تقییم المستویات الداخلیة للنص، ویمکن لهذا الفرع من التحلیل أن یأخذ مکانة خاصة للدراسات القرآنیة إلى جانب المعارف اللغویة الأخرى. إن البحث البنیوی للسور القرآنیة وتفسیرها على أساس الثنائیات البنیویة لعلاقات التعایش والخلافة هو مشکلة البحث الحالی. ولذلک یحاول المؤلفون اکتشاف التناقضات الدلالیة فی النص وعلاقاتها فی الأبیات استنادا إلى المفاهیم النظریة لفردیناند دی سوسیر مع المنهج الوصفی التحلیلی القائم على محور التعاقب والتعایش. وتبین التحقیقات أن المکونات اللغویة الدلالیة فی هذه السورة فی سلسلة خطیة ومستبدلة أحدثت استمراریة واستمراریة وتنوع واتساع المعنى فی محاور مختلفة من سورة الملک. إن التناقض بین الخالق القدیر والمخلوق هو التناقض الأساسی فی هذه السورة، حیث توجد تناقضات أخرى مثل التناقض بین المخلوقات المتمردة والمخلوقات المطیعة المؤمنة وخصائص کل منهما وصفاته، التباین بین الإله القوی والإله العاجز، وکذلک التناقضات الفرعیة مثل بین الحیاة والموت، السماء والأرض موجودة فی المستویات الأدنى. وقد تم تمثیل المحاور الدلالیة الأربعة للسورة فی صیغ ومستویات لغویة متعددة، مثل استمراریة المعنى، والحداثة والتمثیل البصری، وأسلوب الحصر، والتساؤل الإنکاری، والتکرار، وغیرها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • البنیویه
  • سوره ملک
  • التناقضات المزدوجه
  • التتابع الخطی
  • التتابع العمودی
  • التحلیل المعحمی

مراجع

قرآن کریم
ابن عاشور، محمد بن طاهر. (1420ق). ‌التحریر والتنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ.
پاکتچی، احمد. (1388ش). پژوهشنامه فرهنگستان هنر. ‌پژوهشنامه فرهنگستان هنر، (13).
جمل، سلیمان بن عمر. (1427ق). ‌الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین للدقائق الخفیة (تحقیق شمس الدین، إبراهیم). بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
حقى بروسوى، اسماعیل. (بی‌تا). ‌تفسیر روح البیان. بیروت: دار الفکر.
دی سوسور، فردینان. (1378ش). ‌دوره زبان‌شناسی عمومی (ترجمة کورش صفوی). تهران: هرمس.
زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). ‌الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (الطبعة الثالثة). بیروت: دار الکتب العربی.
سمرقندی، نصر بن محمد بن أحمد. (بی‌تا). ‌بحر العلوم (تحقیق عمر بن غلامحسن عمروی). بیروت: دار الفکر.
شیخلی، بهجت عبدالواحد. (1427ق). ‌اعراب القرآن الکریم. بیروت: دار الفکر.
صدیق حسن خان، محمد صدیق. (1420ق). ‌فتح البیان فی مقاصد القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
طباطبائی، سید محمد حسین. (1390ش). ‌المیزان فی تفسیر القرآن (الطبعة الخامسة). قم: دفتر انتشارات إسلامی جامعه مدرسین حوزة علمیة قم.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). ‌مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر. (1412ق). ‌جامع البیان فی تفسیر القرآن (الطبعة الأولى). بیروت: دار المعرفة.
عرب یوسف‌آبادی، عبدالباسط، عبدالله‌زاده، فؤاد، و افضلی، فرشته. (1397ش). گفتمان کاوی سوره مبارکه «الجن»: بررسی آماری. ‌پژوهشنامه معارف قرآنی، (33)، 139-162.
قائمی‌نیا، علیرضا. (1387ش). دانش نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن. ‌قرآن و علم، (1)، 137-160.
قطب، سید. (1425ق). ‌فی ظلال القرآن (الطبعة الخامسة والثلاثون). بیروت: دار الشروق.
قونوی، اسماعیل بن محمد. (1422ق). ‌حاشیة القونوی على تفسیر البیضاوی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
مراغی، محمد بن مصطفى. (بی‌تا). ‌تفسیر المراغی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مطیع، مهدی، پاکتچی، احمد، و نامور مطلق، بهمن. (1388ش). درآمدی بر استفاده از روش‌های معناشناسی در مطالعات قرآنی. ‌پژوهش‌های دینی، (18)، 105-132.
مکارم شیرازی، ناصر. (1371ش). ‌تفسیر نمونه (الطبعة العاشرة). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
Barry, p,(2002). Bigining Theory: An Introduction to critical and Literary Theory(2 ed). Manchester University press. (First published 1995)
Harris, R. (1990), Language, Saussure & Wittgenstein: How to Play Games with Words, London, Nem York.
Wodak, Ruth & Michael Mayer. (2009). Methodes of Critical Discourse Analysis. London: SAGE Publication.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 13 شهریور 1402
  • تاریخ بازنگری: 23 آذر 1402
  • تاریخ پذیرش: 27 آذر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار