خوانش روایی داستان قرآنی نوح(ع) بر اساس نظریه نظام گفتمانی گریماس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان

چکیده

نشانه- معناشناسی یکی از حوزه‌های نظام گفتمانی است که سازوبرگ‌های شکل‌گیری و تولید معنا در متون را بررسی و مطالعه می‌کند. آلژیرداس گریماس معناشناس فرانسوی، تلاش کرده در حوزه نشانه معناشناسی گفتمان، الگویی منسجم جهت مطالعه روایت و داستان ارائه دهد. به اعتقاد گریماس نظام‌های گفتمانی به سه دسته: گفتمان هوشمند، گفتمان احساسی و گفتمان رخدادی تقسیم می‌شوند. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی به بررسی انواع نظام‌های گفتمانی موجود در داستان حضرت نوح (ع)پرداخته شده است. این داستان به دلیل داشتن ماهیت گفتمان روایی، حاوی شَوِش‌ها و کُنِش‌های متعدد و ارزش محور است و برای بررسی نشانه-معناشناسی نظام‌های حاکم در آن درخور توجه می‌باشد. در این پژوهش کنش مطلوب حضرت یعنی ابلاغ و ترویج حقانیت و یگانگی خداوند به کمک نشانه-معناشناسی نشان داده می‌شود. تحلیل نظام کنشی گفتمان حضرت نوح(ع)، بیانگر این مطلب است که هستۀ اولیۀ روایت را کنش دستور الهی برای دعوت توحید دین و ترک خدایان دروغین تشکیل می‌دهد. تحلیل نظام عاطفی گفتمان حضرت نوح(ع) بیان‌گر این است که عناصر سازندۀ گفتمان عاطفی، دو مفهوم تعلیم برنامۀ دین و عبودیت و انتقال گفتمان هژمونیک حقانیت و احدیت خداوند را تولید میکنند. تحلیل نظام تنشی گفتمان حضرت بیان‌گر این است که ایشان علیرغم سخنان منطقی و گفتمان آگاهی بخش خود، شناخت تعداد اندکی از یارانش را افزایش می‌دهد و با افزایش شناخت به طور همزمان ایمان آن‌ها به گفتۀ اولیای الهی افزایش پیدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

القراءة الروائیة لقصة نوح (ع) بناءً على نظریة أنظمة الخطاب لغریماس

نویسنده [العربیة]

  • علی اکبر نورسیده
الأستاذ المساعد فی اللغة العربیة و آدابها بجامعة سمنان
چکیده [العربیة]

تعتبر السمنطیقیة أحد مجالات نظام الخطاب الذی یدرس آلیات تکوین وإنتاج المعنى فی النصوص. حاول ألجیرداس غریماس وهو عالم السمنطیقیة الفرنسی، أن یقدم نموذجًا متماسکًا لدراسة السرد والقصة فی مجال العلامة الدلالیة للخطاب. وفقا لرأی غریماس، تنقسم أنظمة الخطاب إلى ثلاث فئات: الخطاب الذکی، والخطاب العاطفی، وخطاب الأحداث. فی هذا المقال تمت دراسة أنواع أنظمة الخطاب المذکورة فی قصة النبی نوح (ع) باستخدام المنهج الوصفی التحلیلی. نظرًا لطبیعة الخطاب السردی، تحتوی هذه القصة على العدید من الجوانب والأفعال الموجهة نحو القیمة وهی جدیرة بالملاحظة لفحص الدلالات السیمیائیة للأنظمة الحاکمة فیها. فی هذا البحث ، یظهر العمل المطلوب للإمام، أی التواصل وتعزیز شرعیة الله ووحدانیته، بمساعدة دلالات الإشارة. إن تحلیل نظام العمل فی خطاب النبی نوح (ع) یبین أن الجوهر الأساسی للسرد هو عمل الأمر الإلهی بالدعوة إلى توحید الدین وترک الآلهة الباطلة. ویبین خطاب النبی نوح (ع) أن جمیع عناصر الخطاب العاطفی تنتج مفهومی الدین والعبودیة ونقل الخطاب المهیمن لحقانیة الله ووحدانیته.یشیر تحلیل النظام المتوتر لخطاب الإمام إلى أن الإمام بکلامه المنطقی وخطابه الإعلامی یزید معرفة عدد قلیل من أصحابه ویزید معرفتهم فی نفس الوقت إیمانهم بالأقوال.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القرآن الکریم
  • قصة نوح (ع)
  • السمنطیقیة
  • أنظمة الخطاب
  • غریماس
قرآن کریم.
احمدی، بابک. (1388). ‌ساختار و تاویل متن (چاپ نخست). تهران: نشر مرکز.
تولان، مایکل. (1386). ‌روایت شناختی: درآمدی زبان‌شناختی انتقادی (ترجمة سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، چاپ نخست). تهران: سمت.
حسام‌پور، سعید، و مهرابی، امین. (1395). تجزیه‌وتحلیل نشانه‌معناشناسی شعر "حلاج" شفیعی کدکنی. ‌فصلنامه ایران نامگ، (4)، 50-70.
خراسانی، فهیمه. (1389). بررسی ساختار روایی داستان سیاوش بر پایه نظریه نشانه‌معناشناسی روایی گرمس. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی). دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
داودی‌مقدم، فریده. (1393). تجزیه و تحلیل ادبی زبان داستان قرآنی موسی (ع) و خضر از منظر نظام‌های گفتمانی. ‌فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های ادبی - قرآنی، 133-159.
رادمنش، شبنم‌السادات، و شعیری، حمیدرضا. (1392). بررسی نشانه-معناشناختی رابطه عنوان و نقاشی: مطالعه موردی تداوم خاطره اثر سالوادور دالی و جیغ اثر ادوارد مونک. ‌فصلنامه تخصصی نقد ادبی، 30-7.
سلطانی، فاطمه. (1397). تحلیل داستان‌های قرآنی بر اساس نظریه کنشی گریماس. ‌پژوهش‌های ادبی قرآنی، 6(2)، 35-44.
السیسور، ت.، و پوپ. (1383). ‌مروری بر مطالعات نشانه‌شناختی سینما (ترجمة فرهاد ساسانی، چاپ نخست). تهران: سوره مهر.
شعیری، حمیدرضا. (1381). ‌مبانی معناشناسی نوین (چاپ نخست). تهران: سمت.
شعیری، حمیدرضا. (1385). ‌تجزیه و تحلیل نشانه معناشناختی گفتمان (چاپ نخست). تهران: سمت.
شعیری، حمیدرضا. (1386). بررسی انواع نظام‌های گفتمانی از دیدگاه نشانه معناشناسی. ‌هفتمین همایش زبان‌شناسی ایران، دانشگاه علامه طباطبائی (آذرماه).
شعیری، حمیدرضا. (1388). از نشانه‌شناسی ساختارگرا تا نشانه-معناشناسی گفتمانی. ‌فصلنامه تخصصی نقد ادبی، 33-51.
شعیری، حمیدرضا. (1395). ‌تجزیه‌وتحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان (چاپ چهارم). تهران: سمت.
شعیری، حمیدرضا. (1395). ‌نشانه-معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: مرکز نشر آثار علمی، دانشگاه تربیت مدرس.
شعیری، حمیدرضا، اسماعیلی، عصمت، و کنعانی، ابراهیم. (1392). تحلیل نشانه-معناشناختی شعر باران. ‌فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، (25)، 59-89.
شعیری، حمیدرضا، و وفایی، ترانه. (1388). ‌راهی به نشانه-معناشناسی سیال با بررسی مورد ققنوس نیما. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ضمیران، محمد. (1383). ‌درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر (چاپ دوم). تهران: نشر قصه.
عباسی، علی، و یارمند، هانیه. (1390). عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه معناشناختی ماهی سیاه کوچولو. ‌پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، (3).
عزام، محمد. (2005). ‌شعریة الخطاب السردی (الطبعة الأولى). دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
فسنقری، حجت‌الله، یاری، مهدی، و سلمانی‌حقیقی، مسعود. (1401). خوانش گفتمان داستان قرآنی حضرت نوح(ع) با تکیه بر نظریه کنش ارتباطی یورگن هابرماس. ‌مطالعات سبک‌شناختی قرآن کریم، 6(2)، 276-294.
گریماس، آلژیرداس زولین. (1389). ‌نقصان معنا (ترجمة و شرح حمیدرضا شعیری). تهران: علم.
لچت، جان. (1378). ‌پنجاه متفکر بزرگ معاصر: از ساختارگرایی تا پسامدرنیته (ترجمة محسن حکیمی، چاپ دوم). تهران: خجسته.
محفوظ، عبداللطیف. (2010). ‌البناء و الدلالة فی الروایة: مقاربة من منظور سیمیائیة السرد. بیروت: الدار العربیة للعلوم.
محمدی، محمدهادی، و عباسی، علی. (1381). ‌صمد: ساختار یک اسطوره (چاپ نخست). تهران: چیستا.
نایبی، سلما، و شعیری، حمیدرضا. (1395). تحلیل بازنمایی سکوت بر اساس کارکرد تنشی گفتمان در سینمای کیشلوفسکی. ‌دوفصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه هنر، 65-79.
یلمه‌ها، احمدرضا. (1395). بررسی خواستگاه ادبیات تعلیمی نظم و سیر تطور آن در ایران. ‌پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، (29)، 61-90.